မတ်မလီု၊ ဂျူလာၚ် (၂၂)
ဟိုတ်နူအပိုၚ်အခြာ ပရေၚ်သၠာဲဂတးဗၞိက် ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံဂှ်ရ သွက်ဂွံပလံၚ်ပ္တိုန်ၜဲဇၞော် ဍုၚ်အိန္ဒိယဂှ် ဒးဂဗဒၟံၚ် အခက်အခုဲအိုတ်ရဂှ် သၟာဗၞိက်ၜဲလ္ၚဴတံ ဟီုကဵု ဌာန်ပရိုၚ်သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်) ရ။
အလဵုအသဳအိန္ဒိယဝွံ ၜဲဇၞော် နူကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ လျိုၚ်တာန် ၜါကိုဋ်ဘာ်ပြၚ် ကေုာံ ၜဲလပေါၚ် လျိုၚ်တာန် မွဲကိုဋ်တံဂှ် မသုန်သၞာံအဆက်က် ဒဒှ်ရရာန်ကေတ်အာ လၟေၚ်သၞာံဂှ်ကီု ကေုာံ အခေါၚ်ပၠောပ်ပ္တိုန်ၜဲတံဂှ် ကဵုအာအခေါၚ်ပၠောပ် နူကဵုသၞေဟ်က္ၜၚ်အိန္ဒိယ (၅) ဒၞါဲဂှ်ရောၚ် လလောၚ်ပ္တိတ်လဝ် ဗွဲမလုပ်သၞောဝ် ပ္ဍဲဂိတုဂျူလာၚ် (၁၈) ဂှ်ရ။
ဆ္ဂး လ္ပာ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန် ပ္ဍဲအရာပလံၚ်ပ္တိုန် ၜဲနာနာ၊ သတ်ဂန်၊ လ္ၚဴနာနာ ကေုာံ မၜဲတိ ဗစိုပ်ဍုၚ်သ္အာၚ်တံဂှ် နူကဵုဂၠံၚ်ပယျဵု ဟွံသေၚ်မ္ဂး နူကဵုဂၠံၚ်တရဴၜဳကဵုဒှ် ပပ္တံနူဂိတုဂျူလာၚ် (၁) တုဲ နဲကဲသၠာဲဂတးဗၞိက် မစကာ သြန်ဒဝ်ဠာအမေရိကာန်ဂှ်ဟေၚ် ပ္တိတ်ကဵုအာ လာၚ်ဇြေန်ပလံၚ်ပ္တိုန်ရောၚ်ဂှ် စၞောန်ပ္ညုၚ်လဝ်ရ။
သ္အာၚ်နူဂှ်ပၠန် သွက်အခေါၚ်ပလံၚ်ပ္တိုန်ဍုၚ်သ္အာၚ်တံဂှ် နကဵုလိက်ထံက်ဂလာန် နူဂကောံသၟာဗၞိက်ၜဲနာနာ ၊ သတ်ဂန် ကေုာံ လ္ၚဴ ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ်ဟေၚ် သွက်ဂွံပ္တိတ်ကဵုအခေါၚ် လာၚ်ဇြေန်ဗၞိက်ပလံၚ်တံဂှ် ဌာနက္ဍိုက်ပ်ပရေၚ်သၠာဲဂတးဗၞိက် စၞောန်ပ္ညုၚ်လဝ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂးရ။
သၟာဗၞိက်ၜဲလ္ၚဴ မွဲတၠဂှ် လ္ပာ်အိန္ဒိယ အခိၚ်မၞုံပၟိက်ဒၟံၚ်ကဵုၜဲဂှ် ဟိုတ်နူအပိုၚ်အခြာ သၞောတ်ပရေၚ်သၠာဲဂတး ကံၚ်ဇြဳပၞာန် သာ်ဏံတံဂှ်တုဲ သွက်ဂွံပလံၚ်ပ္တိုန်ဍုၚ်သ္အာၚ် အခက်အခုဲနွံဒၟံၚ်ဂှ် ဟီုရ။
“လ္ပာ်တေံဂှ် တၚ်နွံပၟိက်ၜဲတံ နွံရ၊ ပ္ဍဲအိန္ဒိယလေဝ် ၚုဟ်ၜဲတံ တိုန်ဒၟံၚ် ဆ္ဂး ၚုဟ်အပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ပိုယ်တံဂှ် ဟိုတ်နူသၞောတ်ပရေၚ်သၠာဲဂတးဗၞိက်ဂှ်တုဲ တိုန်ဟွံမာန်ပုဟ် ဒှ်ဒၟံၚ်ရ၊ တုဲပၠန် ၚုဟ်နှေန်သၠာဲသၠုဲ ၁၈၅၀ ဂှ်လေဝ် မွဲကီု၊ တုဲတှ်ေ အခက်အခုဲပရေၚ်သၠာဲဂတးဂှ် သၞောတ် TT ရဏောၚ်၊ မၞိဟ်ရာန်ၜဲဂှ် ဒးစုတ်သၠုဲကၠာဏောၚ်၊ စုတ်သၠုဲ ပ္ဍဲတိုက်သြန် MIC တုဲမှ ဂွံရာန်ၜဲဂှ် မၞိဟ်ရာန်လ္ပာ်တေံ ရာန် (၁၀၀) တာန်တှ်ေ ဒးစုတ် သွက်အရၚ် (၁၀၀) တာန်ဂှ်တုဲမှ ဒးရာန်ပ္တိုန်က္ၜၚ်ဟီုမ္ဂး သၞောတ်ဗီုဏံဂှ် ဆဗၞတ် ဟွံကၠောန်အိုတ်ပုဟ်၊ အခက်အခုဲဂှ် သၞောတ်ပရေၚ်သွံရာန်တံရ” သာ်ဝွံ ညးသ္ဂးရ။
မွဲလ္ပာ်ဂှ်လေဝ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဝွံ ပပ္တံနူဂိတုဂျူလာၚ် (၁၄) တုဲ ယဝ်ရပလံၚ်ပ္တိုန်ၜဲနာနာ၊ သတ်ဂန်၊ လ္ၚဴ၊ ၜဲတိ ကေုာံ သတ်ကၠေၚ်တိတ်တံ နူကဵုပယျဵုဒၞက်မ္ဂး သက်သဳသၞောတ်သၠာဲသၠုဲဒစးဒုၚ် (TT) ကဵု လာၚ်ဇြေန်ဗၞိက်ပလံၚ်တံ တောဲတုဲ အာတ်မိက်ပ္တိုန်မှဟေၚ် ကဵုအခေါၚ်ပလံၚ်ပ္တိုန်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂးရ။
ဟိုတ်နူအပိုၚ်အခြာသာ်ဏံတံတုဲ သၟာဗၞိက်ဍုၚ်သ္အာၚ်တံ ရာန်ကၠုၚ်ၜဲအောန်စှ်ေအာတုဲ ပရေၚ်သၠာဲဂတးဗၞိက် လဇုဲလဇအာရောၚ်ဂှ် သၟာဗၞိက်ၜဲလ္ၚမွဲတၠ ဟီုရ။
“ဂွိုအ်ဆဵုဂွိုအ်ညာတ်ၜဲဏီဂှ် သၞောတ်ဒးစုတ်ကဵုသၠုဲသၠာဏံဂှ် ဒစးဒုၚ်ဒးပၠောပ်ကဵုသြန်ဟီုတှ်ေ သၟာဗၞိက်လ္ပာ်တေံလေဝ် ဟွံဒးဂၞပ် ကုသၞောတ်ဏံပုဟ်၊ အေဂှ်ရ ဟွံကၠုၚ်ရာန်အိုတ်ပုဟ်၊ မွဲလ္ပာ်ဂှ် ၚုဟ်တိုန်ကီုလေဝ် ပ္ဍဲပိုယ်တံ ဟိုတ်နူအခက်အခုဲသာ်ဏံတုဲ ဟွံကၠုၚ်ရာန်ကွေံကွေံဂှ်ရ ဂွိုအ်သွံပုဟ်၊ ပရေၚ်သၠာဲဂတးဗၞိက် လဇုဲလဇအာရ” သာ်ဝွံ ညးသ္ဂးရ။
သ္အာၚ်နူဂှ်ပၠန် ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဂှ် ပလံၚ်ပ္တိုန်ဍုၚ်သ္အာၚ်တုဲမ္ဂးလေဝ် သြန်မဂွံနၚ် နူဗၞိက်ပလံၚ်တံဂှ် ထ္ၜးသြန်မအပ်လဝ် ပ္ဍဲတိုက်သြန်မာန်မှဟေၚ် ကဵုအာအခေါၚ်ပလံၚ်ပ္တိုန် မွဲဝါပၠန်ရောၚ်ဂှ် စၞောန်ပ္ညုၚ်ကၠုၚ်လဝ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံပလံၚ်ပ္တိုန် ကပေါတ်ဗၞိက် ဗွဲမဂတာပ်အခိၚ်ဂှ် အခိၚ်လအ်လတံ က္တဵုဒှ်ကၠုၚ်တုဲ ပရေၚ်ပလံၚ်ပ္တိုန် ကပေါတ်ဗၞိက်ဍုၚ်သ္အာၚ် စှ်ေကၠုၚ်မာန်ရောၚ်ဂှ် သၟာဗၞိက်တံ သ္ဂးအိုတ်ရ။
အခိၚ်လၟုဟ်ဂှ် ၚုဟ်ၜဲဇၞော်ဝွံ ၂၀ ပသာ မွဲနဂှ် စဵုကဵု (၅၃၀၀၀) ဒ္ကေဝ်ပြၚ် ၚုဟ်နွံဒၟံၚ်ကီုလေဝ် သၟာဗၞိက်တံဂှ် သွက်ဂွံပလံၚ်ပ္တိုန်ဍုၚ်သ္အာၚ်ဂှ် ဒးဂဗဒၟံၚ်ကဵု အခက်အခုဲတံရ။
ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် လၟေၚ်သၞာံ လျိုၚ်တာန်ၜဲဇၞော် တိတ်ဒၟံၚ် ဂၠိုၚ်ကဵုဠက်တုဲ ကုၜဲဇၞော် မတိတ်ကၠုၚ်တံဂှ် ပလံၚ်ပ္တိုန်သွံတြးဒၟံၚ် ဍုၚ်အိန္ဒိယ ကဵု ဍုၚ်သေံတံ အဓိကရ။
ပရိုၚ်−သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်)