လက်ထက်ကံၚ်ဇြဳပၞာန် ဘဝညးဍုၚ်ကွာန် မကြေပ်ဂြတ်ကၠုၚ် သွက်ဂွံစသုၚ်မံၚ်စံၚ်ဂမၠိုၚ်

လ္ဂုၚ်၊ အံက်တဝ်ဗာ (၅)

အခိၚ်ပ္တိတ်ဒၟံၚ်ဇြဟတ် သွက်ဂွံကလိဂွံ ကြက်ရှ်သာဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူပရေၚ်ပၞာန်သီအဝဵု ကလေၚ်မွဲဝါပၠန်ဏံတုဲ နဒဒှ်ဖဵုအဆက်ဍေံ ညးဍုၚ်ကွာန်ဍုၚ်ဗၟာဂမၠိုၚ် ပူဗန်ကၠေံ ဒဒိုက်ပရေၚ်မၞိဟ်လၟေၚ်တ္ၚဲတံတုဲ ဒးတတ်ထ္ပာ်ဒၟံၚ်အိုတ်ရ။

ပရေၚ်ပၞာန်သီအဝဵု သၟဝ်သ္ကိုပ်သ္က သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော် မေန်အံၚ်လှာၚ် နကဵုတၚ်ထ္ၜးဟိုတ်မမာဲဟွံဓဝ်ယာ ပ္ဍဲပေါဲရုဲမာဲဂှ်ဝွံ စနူကဵုပေါဲထ္ၜးဆန္ဒလ္တူဂၠံၚ်ဍာန် ညးဍုၚ်ကွာန်ဂၠိုၚ်ကဵုပြကောဋိကိုဋ်တံ၊ ပရေၚ်ရပ်ဒက်ပျဲပျာံ အပ္ဍဲထံၚ်စာတ်တံကီု၊ အကြာမကမ်လွဟ်လက်နက်တံဂှ် ထောံလသာသ္ၚိဌာန် ဒးဂြိပ်ဒဴဒၟံၚ်ရ။

အတိုၚ်တၚ်နၚ် ဂကောံမၚ်မွဲရီုဗၚ် ကောန်ထံၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် AAPP ဂှ်မ္ဂး အပ္ဍဲကာလသီအဝဵု ပွိုၚ်ၜါသၞာံပြၚ်ဏံ ညးဍုၚ်ကွာန် (၁၉၆၀၀) ပြၚ် ဒးဒုၚ်ထိၚ်ဒဝ်လဝ်တုဲ ပ္ဍဲကဵုဏံ (၇၆၀၀) ပြၚ်ဝွံ ဒးဒုၚ်ဖျေံလဝ်ဒဏ်ထံၚ်ရ။

ဟိုတ်နူပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဟွံညိၚ်ဝတ်တုဲ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ပရေၚ်မၞိဟ်ဂှ်လေဝ် ဂြုဲဂြေဟ်စှ်ေကၠုၚ်ဒၟံၚ်တုဲ ကရောံၚုဟ်မးသၠုဲဍုၚ်ဗၟာ သဝ်စှ်ေကၠုၚ်ဂှ် ဘဲဒဏ်ၚုဟ်ဖျာက္ဍၚ်တံဂှ်လေဝ် ညးဍုၚ်ကွာန် ကဆံၚ်သ္ဇိုၚ်တံ ဒးဒုၚ်စသိုၚ်ဒၟံၚ် နဇိုၚ်နတဲရ။

စပ်ကဵုအရာဏံတုဲ ရေၚ်ပၞောန်မၞိဟ် မမၚ်ဒၟံၚ် နကဵုဗူပလာတ်သတေတ် ဗီုညးကုညး သွက်သ္ဂောံဂွံကၠေၚ်သတ်ဗြဴ လျိုၚ် ၅၀ ဒ္ကေဝ် နူကံၚ်ဇြဳပၞာန် ကဵုသွံဖအောန်ၚုဟ် နဒဒှ်ပွပ္တိတ်ဇြဟတ် ၚုဟ်ဖျာက္ဍၚ်တံဂှ်ဝွံ ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ် ဂၠိုၚ်အိုတ်တုဲ ပ္ဍဲကဵုအရာပ်လ္တူဍုၚ် နူကဵုရးတံဂှ်လေဝ် လအာတုပ်သာ်ဏံ က္တဵုဒှ်ဒၟံၚ်ကီုရ။

ညးလ္တူဍုၚ်မတ်မလီုမွဲတၠဂှ် “ သွက်ရဲကမၠောန်အောန်တံဂှ်တှ်ေ ဒှ်အခက်အခုဲ ညိညဏောၚ်။ အခိၚ်ကဵုကၠုၚ်သွံ (ကၠေၚ်စ) ဂှ်လေဝ် ၜိုတ်မၞိဟ်ခက်ခုဲဒၟံၚ်တံဂှ်ရ ကၠုၚ်ရာန်ဒၟံၚ်အိုတ်။ မၞိဟ်စမာန်သုၚ်မာန် ၜိုတ်ဓမ္မတာတံဂှ်တှ်ေ ချပ်ဒးတုဲ ဟွံကၠုၚ်ကေတ်ပုဟ်။ ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ်တှ်ေ လ္ပာ်ပိုယ်ဏံရ” သာ်ဝွံ ညးသ္ဂးရ။

အတိုၚ်လိက်ကံက်ကပှ်တၚ်နၚ် ဂကောံသုတေသန ISP-Myanmar ဂှ်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵုပွိုၚ်ဍုၚ် (၁၁၀) အလုံဍုၚ်မွဲဂှ် ပွိုၚ်ဍုၚ် (၁၀၆) ဂှ် ဒးဆေၚ်ဒၟံၚ်မုက် ကုဒဒိုက်ၚုဟ်ဖျာက္ဍၚ်တံဂှ်တုဲ ပၟတ်ဓာတ်လလဳပိုတ်ပၠိုတ်တံဂှ်လေဝ် ဒးဆေၚ်ဒၟံၚ်မုက် ဂၠိုၚ်အိုတ်ရောၚ်ဂှ် ပ္ဍဲဂိတုအံက်တဝ်ဗာ (၁) တေံ လလောၚ်ပ္တိတ်လဝ်ရ။

သ္အာၚ်နူဂှ်ပၠန် ဒဒိုက်ပရေၚ်ဂီုကၠီုစိုတ်ဟွံမွဲတံဂှ် ပ္ဍဲကဵုပွိုၚ်ဍုၚ် ၉၂ မကံက်ကပှ်လဝ်တၚ်နၚ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် တတိယဂၠိုၚ်အိုတ်တုဲ ကမၠောန်ကၟိတ်အောန်တံကဵု အေန်တာနိတ်ပိုတ်တံဂှ်လေဝ် ဒှ်ဒဒိုက်ဒးဆေၚ်ဒၟံၚ်မုက်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရောၚ်ဂှ် ISP-Myanmar သ္ဂးရ။

ညးသၟတ် နူရးမွဲတၠ တိုန်ကၠုၚ်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်တုဲ ပလေဝ်ပလေတ်ဒၟံၚ် သွက်ဂွံတိတ်ဍုၚ်သ္အာၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူပရေၚ်ပၞာန်သီအဝဵုတုဲ အခက်အခုဲပရေၚ်မၞိဟ် ဒးဆေၚ်ဒၟံၚ်မုက်တံဂှ် ဟီုထ္ၜးလဝ် ဗီုလၟုဟ်ရ။

“ဟိုတ်နူအကာဲအရာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တ္ၚဲဏံတုဲ နူကဵုကမၠောန်ကယိုၚ်လမျီုအဲ ကၠာတေံဂှ် ဒးလှာဲလဝ်ဂှ်နွံ။ အေ ဂှ်တှ်ေ တိတ်ဍုၚ်မ္ၚးတုဲ အာကၠောန်စကမၠောန်ရဏောၚ်။ မူဟိုတ်ရောတှ်ေ ဟိုတ်နူအကာဲအရာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တ္ၚဲဏံတုဲ ကမ္ပဏဳဍုၚ်သ္အာၚ်ဂှ်လေဝ် တိတ်အာ နူကဵုဍုၚ်ဏံအိုတ်ယျ။ ကမ္ပဏဳအပ္ဍဲဍုၚ်ဂှ်လေဝ် ဟွံကော်စကွေံကွေံပုဟ်။ သြန်ဂိတုဂှ်လေဝ် အောန်တုဲ သွက်ပိုယ်တံဂှ် ဟွံပြေပြံၚ်ပုဟ်။ ကမၠောန်ကၟိတ် ကဵု ၂ ကိုဋ်ဘာ် ၜိုတ် ၃ ကိုဋ်ဂှ်လေဝ် အောန်ဒၟံၚ်ဏောၚ်။ သြန်ဂိတုဂွံဂှ်လေဝ် အောန်တုဲ ရုဲစှ်ထောံ သွက်ဂွံတိတ်ဍုၚ်မ္ၚးရ” သာ်ဝွံ ညးသ္ဂးရ။

ပရေၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ အုပ်လဒံတံဂှ်လေဝ် ဍိုန်လျကၠုၚ်ဒၟံၚ်တုဲ ပရေၚ်ဗ္တိုက်ပၠံၚ်ၜး ကၠတ်ဂၠံၚ်တံဂှ်ဝွံ မ္ၚးနူကဵုဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဂှ် ပ္ဍဲကဵုပွိုၚ်ဍုၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် က္တဵုဒှ်ဒၟံၚ် မံက်မံက်ထေၚ်ၚ်ဂှ်ရ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဒးဆေၚ်ဒၟံၚ်မုက် ကုပြသၞာဟွံဂီုကၠီု သီုစိုတ် သီုကာယရ။

အ္စာၝောံဗ္တောန်လိက် ပါလုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲ CDM မွဲတၠဂှ် အာကၠုၚ် နကဵုဟိုတ်မွဲမွဲရဂှ် ဇကုဇကုဖျေံစိုတ်ဟွံဂွံတုဲ အခိၚ်လဵုပါအာရော စိုတ်ဏံဂှ် ဟွံဂီုကၠီုဒၟံၚ်ပုဟ်ဂှ် ဟီုကဵု ဌာန်ပရိုၚ်သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်) ရ။

“အာမွဲမွဲဒၞါဲဏောၚ်၊ စပ်ကဵုပရေၚ်မၞိဟ်တုဲ ပရေၚ်ဂိယဲကီု ပေါဲကာမ္ၚဵုတံကီု ဒှ်မွဲမွဲမ္ဂး အာကၠုၚ်တှ်ေ ဇကုဇကု ဖျေံစိုတ်ဟွံဂွံပုဟ်။ အခိၚ်လဵုပါအာရော။ ဟွံသေၚ်မ္ဂးလေဝ် မၞိဟ်ဇကုတီလဝ်မွဲမွဲဂှ် ကဵုပရိုၚ်ဟာမုဟာဂးတုဲ စိုတ်ဇကုဇကုရဂှ် ဟွံဂီုကၠီုဒၟံၚ်ပုဟ်။ အလဵုဇကုဂှ် ကမၠတ်ဟွံသေၚ်မွဲသာ် ဒးမံၚ်ဒၟံၚ် ဗီုကမၠတ်ဂှ် ပရေံအိုတ်ရ” သာ်ဝွံ ညးသ္ဂးရ။

အတိုၚ်တၚ်စၞောန် သၞောဝ်အုပ်လဒံ World Justice Project (WJP) ဂှ်မ္ဂး ဍုၚ်ဗၟာဝွံ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၉ တေံ ပ္ဍဲကဵုဍုၚ် ၁၄၀ ဍုၚ်ဂှ် ဂွံလဝ်လၟေၚ် (၁၁၀) တုဲ ကြဴနူဒပ်ပၞာန်သီအဝဵုတုဲ သၞာံ ၂၀၂၂ ဂှ် စိုပ်အာလဝ် လၟေၚ် (၁၃၂) ဂှ် သ္ဂးလဝ်ရ။

ဟိုတ်နူပရေၚ်ပၞာန်သီအဝဵုတုဲ လ္တူကဏ္ဍအပ္ဍဲဍုၚ် မလီုလာ်ဆောတ်ယောၚ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်ဂှ် ပ္ဍဲကဵုဒေသတိဍာ်ညိၚ်ဝတ် ညံၚ်ရဴၝောံဍုၚ်တံဂှ် ၜိုန်ရဒုၚ်အဍေဝ်အဍာမာန်ကီုလေဝ် ပ္ဍဲကဵုဒေသ ဒၞါဲပရေၚ်ပၞာန်သ္ကာတ်မြဟ်တံဂှ် ဒးဒုၚ်စသိုၚ်ဒၟံၚ် ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရ။

ပ္ဍဲကဵုရးသက်ကိုၚ် ဒၞါဲပရေၚ်တဝ်စၞေဟ်ပၠန်ဂတး ဇြဟတ်ခိုဟ်တံဂှ် ပ္ဍဲအရာပလံၚ်ဗစိုပ်ကပေါတ်ဗၞိက် လ္ဂောံကဵုပရေၚ်ဂီုကၠီုတံဂှ် သၞေဟ်ကၚ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံ ၜိုတ်အာတ်ဒးကဵုဒၟံၚ်ဂှ်ရ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဒးဒုၚ်ဒၟံၚ် ဘဲဒဏ်ၚုဟ်ကပေါတ်ဗၞိက်က္ဍၚ်တံရောၚ်ဂှ် ညးဗြဴဒေသမွဲတၠ ဟီုကဵု ဌာန်ပရိုၚ်သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်) ရ။

“ ဒၟါနူပရေၚ်ဂီုကၠီုတုဲ ပလံၚ်ဗစိုပ်ဏာနၚ်ကပေါတ်ဗၞိက်တံဂှ် သၞေဟ်ကၚ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံ ဂၠိုၚ်ကွေံကွေံတုဲ ဍေံတံ ဟွံဒးကဵုစိုတ်မ္ဂး သၟာန်သၟုက် ဂၠိုက်ဂၠါဲပလီုပလာ်တံဂှ် နွံ။ ညံၚ်ဂွိုအ်ပလီုဒးဂှ် ၜိုတ်ဍေံတံအာတ် ဒးကဵုလှုဲဂှ်နွံရ။ သၞေဟ်ကၚ်ဍေံတံ ဂၠိုၚ်တုဲ ၜိုတ်အာတ်ဂှ် ဒးကဵုဒၟံၚ်ရဂှ်တှ်ေ သၟာဗၞိက်တံဂှ် လ္တူညးတံဒးကဵုဂှ် ကပေါတ်ဗၞိက်တံဂှ် ၚုဟ်တိုန်အာဂှ်ရ ညးဍုၚ်ကွာန်စသုၚ်တံဂှ် ဒးဒုၚ်ဒၟံၚ် ဘဲဒဏ်ၚုဟ်ဖျာက္ဍၚ်တံရ” သာ်ဝွံ သ္ဂးရ။

အကြေပ်အဂြတ်ပရေၚ်မၞိဟ်နာနာသာ် ဒးဆေၚ်ဒၟံၚ်မုက်လၟေၚ်တ္ၚဲ တိုက်ရိုဟ်ကဵုဒှ် တိုက်ရိုဟ်ဟွံသေၚ်ကဵုဒှ် သၟဝ်စက်ယန္တယာ သၞောတ်တၠအဝဵုပၞာန် သာ်ဏံဂှ်ဝွံ လုကဴသၞောတ်တၠအဝဵု ဟွံသရိုဟ်အာဏီ သွက်ဗုၚ်ဂၞဴမွဲက္ဍ ဗီုညးညးရုန် ဒဒိုက်သောကတံ ဂၠိၚ်သ္ၚောဲအာဒၟံၚ်ဏီဏောၚ် မဒှ်ရ။

ပရိုၚ်−သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်)

ဗီု−World Bank