တ္ကအ်ကိုဝ်ဝ်၊ ဨပရဴ (၆)
ပ္ဍဲတ္ကအ်ကိုဝ်ဝ် မဒှ်တွဵုဒၞက်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် သၠဲပ္တိုန်ဂၠံၚ်က္ၜၚ်ကျာကီု၊ ပ္ဍဲကဵုပရေၚ်သိုၚ်ခၞံရုၚ်ကြိုၚ်ကပေါတ်တံကဵု ဗ္ဒိုပ်ရေဒါတံ သီုကဵုသိုၚ်ခၞံ စမြိုၚ်စပ်ကဵုပရေၚ်ပၞာန်တံဂှ် ကြုက်ပါလုပ်ဒၟံၚ်ရောၚ် အရာမဒှ်သံသယဂမၠိုၚ် မံက်တိတ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်ရောၚ်ဂှ် ဌာန်ပရိုၚ်ဍုၚ်သ္အာၚ်လ္ၚဵု ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။
အတိုၚ်ဗီုဓာတ်ဂြိုဟ်ပ္တောံ နူကဵုကမ္ပဏဳနဲကွတ်ပညာ Maxar Technologies မလလောၚ်ပ္တိတ်လဝ် ပ္ဍဲဂိတုဂျာန္နဝါရဳတေံဂှ်မ္ဂး ထ္ၜးပျးလဝ် ဗီုသၠဲပ္တိုန်သိုၚ်ခၞံဒၟံၚ် ကမၠောန်ပရၚ်သိုၚ်ခၞံ လ္တူတ္ကအ်ကိုဝ်ဝ်ဂှ်ရ။
ပ္ဍဲကဵုလိက်ပရေၚ် Chatham House မဒှ်ဌာနကေၚ်ကာမူဝါဒဗၠးၜး မဖျေံသ္ဇိုၚ်လာန်ဒါန်မွဲဂှ် အတိုၚ်ဗီုဓာတ်ဂြိုဟ်ပ္တောံတံဂှ်မ္ဂး ဂွံဆဵုလဝ် ရုၚ်က္ၜၚ်ကျာတၟိ (၂) ရုၚ်၊ ဂၠံၚ်က္ၜၚ်ကျာဂြိပ် မၞုံဇမၠိၚ် ၂၃၀၀ မဳတာမွဲ ကေုာံ ဗ္ဒိုပ်ရေဒါမွဲရောၚ်ဂှ် ညးစိုန်သ္ကီုဗီုဓာတ်ဂြိုဟ်ပ္တောံ ဒါမ္မဳယာန်ဇြာၚ်မန် ကေုာံ ညးကဵုကသပ်ဂၞန် ပရေၚ်ဍုၚ်သ္အာၚ် ကေုာံ ပရေၚ်ဂီုကၠီု ဂျောန်ပိုဝ်လံခ် သ္ဂးရ။
သ္အာၚ်နူဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲဂိတုမာတ်ချ်ကြပ်အိုတ်ဂှ်လေဝ် ပ္ဍဲကဵုသၠုၚ်ကျာတ္ကအ်ကိုဝ်ဝ်ဂှ် ဟိုတ်နူဂွံဆဵုလဝ် သက်သဳသ္အးဇ္ၚးပသောၚ်ဒၟံၚ်တိတံဂှ်ရ ကမၠောန်ပရေၚ်သိုၚ်ခၞံတံ ကၠုၚ်ဏောၚ်ဂှ်လေဝ် ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။
လောန်ကၠုၚ် အပ္ဍဲပွိုၚ်ၜါစှော်သၞာံတေံ သွက်ပရေၚ်ထံၚ်ပရိုၚ်တုဲ နူကဵုဍုၚ်ကြုက် သုၚ်စောဲသၞောတ်ရေဒါဗွဲတၟေၚ်တုဲ ဖျေံဒပ်မံၚ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲတ္ကအ်ကိုဝ်ဝ်ဂှ်ရောၚ် ပရိုၚ်သ္ပဒတန်ဟွံမာန်တံ ကေၚ်မံက်တိတ်ကၠုၚ်လဝ်ရ။
ဗိုလ်ဇၞော် လေန်ထိတ်အံၚ် CDM ဂှ် နကဵုဍုၚ်ကြုက် မဂ္စါန်ဒၟံၚ် သွက်ဂွံအုပ်ဓလီု ဗလးၜဳတံဂှ် တ္ကအ်ကိုဝ်ဝ်ဝွံ ဟိုတ်နူပါလုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲဒၞါဲစှ်ေကဵုဗျူဟာ ပၟိက်ဇၞော်တံဂှ်ရ ပရေၚ်သိုၚ်ခၞံဗ္ဒိုပ်ပၞာန်ဝွံ တၠုၚ်လအာဒှ်မာန်နွံဒၟံၚ်ရောၚ်ဂှ် သ္ၚဳဂၠိပ်လဝ်ရ
“ပရေၚ်သိုၚ်ခၞံဗ္ဒိုပ်ပၞာန် ပ္ဍဲတ္ကအ်ကိုဝ်ဝ်ဂှ် သွက်ကံၚ်ဇြဳပၞာန် ကေုာံ သွက်ကြုက်ဂှ် အယောၚ်အလာဒှ်မာန် နွံဒၟံၚ်တၟာဂလိုၚ်ဏောၚ်။ ဍုၚ်ကြုက်ဟီုဂှ်လေဝ် ဒှ်ဍုၚ်မဂ္စါန်ဒၟံၚ် သွက်ဂွံအုပ်ဓလီု ဗလးၜဳမွဲဏောၚ်။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဟီုဂှ် ရဲဒုၚ်သြဇာကြုက်လေဝ် ဟီုဂွံဒၟံၚ်ဏောၚ်။ သွက်ဂွံတဝ်စၞေဟ် ကုဇြဟတ်ဒပ်ဍာ် ညံၚ်ကဵုအမေရိကာန် ပ္ဍဲဗလးတိတံဂှ် တ္ကအ်ကိုဝ်ဝ်ဂှ် ပါလုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲဒၞါဲစှ်ေကဵုဗျူဟာ ပၟိက်ဇၞော်မွဲဏောၚ်။ အေ ဂှ်တှ်ေ သုၚ်စောဲဒပ်ပၞာန်ဗၟာ အတိုၚ်ကြုက်ဟီု မကၠောန်ဒၟံၚ်ဂှ်တုဲ ပရေၚ်သိုၚ်ခၞံဗ္ဒိုပ်ပၞာန်ဂှ် အယောၚ်အလာဒှ်မာန် နွံတၟာဂလိုၚ်ဏောၚ်။ နွံဒၟံၚ်ဏောၚ်ဂှ် နကဵုအဲ မိက်ဂွံဟီုရ” သာ်ဝွံ ညးသ္ဂးရ။
တ္ကအ်ကိုဝ်ဝ်ဝွံ လုက်စုက်ဒၟံၚ်ကဵု တ္ကအ်အာန္ဒမာန် မစှ်ေကဵုဗျူဟာ ဍုၚ်အိန္ဒိယပိုၚ်ဂှ်ကီု၊ သီုကဵုတ္ကအ်နဳကိုဝ်ဗာတံဂှ်တုဲ အိန္ဒိယဝွံ ကဵုဍုၚ်ဗၟာဂှ် ဒှ်ဍုၚ်မၞုံကဵုတွဵုဒၞက်တရဴဍာ်စုက်မွဲတုဲ တိကုန်မ္ဂး ၁၆၄၃ ကဳလောမဳတာ ခြာမၞုံမွဲရ။
သ္အာၚ်နူဂှ်ပၠန် သ္ကုတ်အပ္ဍဲတိကုန် မၞုံဍုၚ်ဗၟာတံဂှ်လေဝ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန် ပၠောပ်ဒၟံၚ် တ္ကအ်ကိုဝ်ဝ် ဗီုပြၚ်ဗ္ဒိုပ်ပၞာန် ကရောံကိုန်စဳမာန်ကြုက်ဂှ်ဝွံ သွက်ဒပ်ဍာ်ဍေံတံ ကေုာံ အိန္ဒိယတံဂှ်လေဝ် ဒှ်ကၠုၚ်တၚ်ကော်ဆဴပရေၚ်ဂီုကၠီု ဇၞော်ဇၞော်မွဲရောၚ်ဂှ် ဌာန်ပရိုၚ်ဍုၚ်သ္အာၚ်တံ ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။
ညးသ္ၚဳဂၠိပ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဗၟာ ဖျေံသ္ဇိုၚ်ဍုၚ်ကြုက် ဒံက်တာလှကျဝ်ဇြဝ်ဂှ် လ္တူပရေၚ်သိုၚ်ခၞံ စပ်ကဵုပရေၚ်ပၞာန် ပ္ဍဲတ္ကအ်ကိုဝ်ဝ်ဂှ် လ္ပာ်ဍုၚ်ကြုက်တေံ ရမျာၚ်ဟီုဂးဒၟံၚ် ဟွံဂွံမိၚ်ကေတ်ပုဟ်ဂှ် ဟီုကဵု ဌာန်ပရိုၚ်သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်) ရ။
“တရဴဍာ်ဍေံဂှ် က္ၜၚ်ဒေါအ်ဇူတုဲ ဒၞါဲဒးစုတ်ကၠေၚ်တံဂှ် ဍေံဟီုလဝ်နွံဒၟံၚ်။ အေ ဇှ်ဂှ် ဍေံဟီုလဝ် ဍေံတံကၠောန်ဒၟံၚ် ဗ္ဒိုပ်ဒပ်ဍာ်တံ၊ ဗ္ဒိုပ်ဍောတ်တ်တံဏောၚ် ဂးလဝ်ရ။ ပ္ဍဲကဵုတ္ကအ်ပသိဖေခ် မၞုံပ္ဍဲအဝ်သတြေလျဂေတ်ကၠောံတံဂှ်လေဝ် သွက်ဂွံသိုၚ်ဗ္ဒိုပ်တံ၊ သွက်ဂွံစဵုဒၞါသၞောတ်ပရေၚ်စဵုဒၞါဍေံတံဂှ် ကၠောန်ဒၟံၚ်ညအ် ဂတမတ်ဂှ်နွံ။ အေ ဇှ်ဂှ် ကၠောန်ဂတမတ်ဟွံသေၚ်ပုဟ်ဟီုမ္ဂး ပ္ဍဲတ္ကအ်ကိုဝ်ဝ် ကြုက်လုပ်ဒၟံၚ်ဏောၚ်ဟီုဂှ် ဂွံမိၚ်ဒၟံၚ် လအ်ဒၟံၚ်ယျ။ ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ် မုမှတိတ်ကၠုၚ်ဟွံသေၚ်ပုဟ်လေဝ်။ အေ ဂှ်တှ်ေ ညအ်ဂှ် ပ္တိတ်ဒၟံၚ်ပရဲ လ္တူပဋိပက္ခ အကြာကြုက်ကဵု အိန္ဒိယဂှ်ဏောၚ်ဂှ် ထေၚ်ကေတ်ရ” သာ်ဝွံ ညးသ္ဂးရ။
နကဵုကြုက် သွက်ကပေါတ်ဗၞိက်ဂမၠိုၚ် ဂွံစိုပ်သြၚ်ဗၚ်လ္ပာ်ဗၟံက်တေံ တတ်ကၠောံကလိုဟ်ၜဳမလက္ကာတုဲ စၞးဒးသ္ပပဓာန်ဒၟံၚ်ဂှ် တတ်ကၠောံၜဳမှာသၟိတ်အိန္ဒိယတုဲ သွက်သ္ဂောံဂွံဂၠံၚ်တရဴထ္ပက်အဇာ နူကဵုဂၠံၚ်စၚ်ကြံပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် ကြုက်−ဗၟာဂှ် ကၠောန်ဒၟံၚ် ပရဝ်ဂျက်စမြိုၚ်သ္ဇိုၚ် အပ္ဍဲဍုၚ်မဂၠိုၚ်ဂၠေၚ်ရောၚ်ဂှ်လေဝ် ပရိုၚ်ဂမၠိုၚ် မံက်တိတ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်ရ။
ကိုန်စဳမာန် ဂၠံၚ်စၚ်ကြံပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် ကြုက်−ဗၟာ (CMEC) ဂှ် ပ္ဍဲလက်ထက်အလဵုအသဳ NLD သၞာံ ၂၀၁၈ ဂိတုသေပ်တေမ်ဗာတေံ ၜါဍုၚ်ထ္ပက်လဝ်စၟတ်တဲလိက်တုပ်စိုတ် စပ်ကဵုပရေၚ်ပံၚ်တောဲသိုၚ်ခၞံၜါဍုၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်ဗေကျေန်၊ ဍုၚ်ကြုက်ရ။
နကဵုကံၚ်ဇြဳပၞာန် မသီလဝ်အဝဵုကၟိန်ဍုၚ်သဗ္ဗဂှ်ဝွံ အခိၚ်ဗွိုၚ်ဍုၚ်သ္အာၚ်တံကီု သီုကဵုကုလသမဂ္ဂ မပ္တိုန်ဒၟံၚ်ဒုဟ်ဗျိပၠုတ်ဟီုဂးဒၟံၚ်ဂှ် ဍုၚ်ကြုက် ကေုာံ ရုယှာတံ ဒုၚ်ဂါန်ကဵုလဝ်ဇြဟတ်အထံက်အပၚ် ကုကံၚ်ဇြဳပၞာန်ရ။
တၠပညာသၞောဝ်မွဲတၠဂှ် ပ္ဍဲတွဵုဒၞက်ဍုၚ်ဗၟာ ဍုၚ်သ္အာၚ်တံ လုပ်စိုပ်သိုၚ်ခၞံ စမြိုၚ်စပ်ကဵုပရေၚ်ပၞာန်တံဂှ်ဝွံ ပ္ဍဲသၞောဝ်သ္ဇိုၚ်ဒက်ပ္တန်ဂှ် စၞောန်ပျးလဝ် ဗွဲလစှ်ေဟွံမွဲကီုလေဝ် နကဵုဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ကိစ္စစပ်ကဵုလ္ပာ်ဒပ်အိုဿီုဂှ် အခေါၚ်စဳရေၚ်နွံရောၚ် သ္ဂးလဝ်ရ။
“အကြေပ်အဂြတ်စပ်ကဵုသၞောဝ်သ္ဇိုၚ်ဒက်ပ္တန်တံဂှ် ရဲသၞောဝ်ဥပဒေတံ ဟီုဂးဒၟံၚ်လၟိုန်ဂှ် နွံ။ ကၠတ်ထဝ်၊ သွာၚ်ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်၊ သမ္မတကၟိန်ဍုၚ်၊ အလဵုအသဳရးဒေသ၊ အလဵုအသဳတွဵုရးနာနာ မမံက်တိတ်ကၠုၚ် နူကဵုသၞောဝ်သ္ဇိုၚ် ၂၀၀၈ ဏံဂှ် ကိစ္စစပ်ကဵုလ္ပာ်ဒပ်ပၞာန်တံဂှ် အခေါၚ်လုပ်စိုပ်ရေၚ်တၠုၚ် ဟွံမွဲပုဟ်။ ဒးကီု၊ ဗၠေတ်ကီု လ္ဂောံကဵုသၞောဝ်ၝောံပိုဒ် ၂၀ (ခ) သၞောဝ်သ္ဇိုၚ် ၂၀၀၈ ဂှ်မ္ဂး ကိစ္စစပ်ကဵုလ္ပာ်ဒပ်ပၞာန်အိုဿီုဂှ် နူကဵုဒပ်ပၞာန်ဗၟာ အခေါၚ်ရေၚ်တၠုၚ်ကောပ်ကာဲဖန်ဇန် ဗွဲမဗၠးၜးနွံဂှ်ရ လောန်ၜက်အာ နူကဵုတၚ်စၞောန်ပျးဏံ ဟွံဂွံပုဟ်။ လ္တူကိစ္စမက္တဵုဒှ်ဒၟံၚ်လၟုဟ်တံဏံ အခေါၚ်ရေၚ်တၠုၚ်နွံဟာဟီုမ္ဂး ညအ်ဂှ် ယဝ်ရကိစ္စစပ်ကဵုလ္ပာ်ဒပ်ပၞာန်မ္ဂး အခေါၚ်ရေၚ်တၠုၚ်နွံရောၚ်၊ ဒှ်တၚ်နၚ် နူကဵုသၞောဝ် မကဵုလဝ်မွဲရောၚ်ဂှ် ဒးဟီုရ” သာ်ဝွံ ညးသ္ဂးရ။
နကဵုကြုက် ကြဴနူပရေၚ်သီအဝဵုပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာ သၞာံ ၂၀၂၁ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞောန် မေန်အံၚ်လှာၚ် မသ္ကိုပ်သ္ကဂှ်တုဲဂှ် ပ္ဍဲလ္တူအကြေပ်အဂြတ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဍုၚ်ဗၟာ မက္တဵုဒှ်ဒၟံၚ်ဂှ်ကီု သီုလ္တူဒပ်ပၞာန်ဗၟာကီု သီုလ္တူကမၠောန်ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်အပ္ဍဲဍုၚ်တံကီုဂှ် သြဇာနွံဒၟံၚ်ရ။
အပ္ဍဲဂိတုမာတ်ချ် တုဲကၠုၚ်တေံ ပ္ဍဲကဵုတၚ်လလောၚ်တြး ကြဴနူကောံဓရီု FPNCC မကၠောန်သ္ပလဝ် ပ္ဍဲဍုၚ်ပါန်ခါန် မဒှ်ဒေသအုပ်ဓုပ်အပိုၚ် “ဝ” ဂှ် သွက်ပဋိပက္ခအပ္ဍဲဍုၚ် မက္တဵုဒှ်ဒၟံၚ် အပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာတံ ဂွံပြေပြံၚ်ၜိုဟ်သြိုဟ်အာဂှ် ပရေၚ်လုပ်စိုပ်ရေၚ်တၠုၚ်အကြာ နူကဵုဍုၚ်ကြုက်တံဂှ် ဒုၚ်တၠုၚ်ထံက်ဂလာန်ရောၚ် ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။
သမ္မတယာယဳ ဒူဝါလယှဳလ အလဵုအသဳညဳသၟဟ်ဂကူ မဒှ်ဂကောံဒစဵုဒစးဂှ်လေဝ် ဍုၚ်ကြုက် လုပ်စိုပ်ရေၚ်တၠုၚ်အကြာ ပရေၚ်ဍုၚ်ဗမာဂှ် သ္ပစၟတ်သမ္တီရောၚ် သာ်ဝွံ ဟီုဂးလဝ် ပ္ဍဲဂကောံအလဵုအသဳ NUG ရ။
ပရိုၚ်−သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်)
ဗီုဓာတ်−Hangar