နေဗျဳဒဝ်၊ ဂျောန် ၁၃
နကဵုဗွိုၚ်ဍုၚ်သ္အာၚ်ဂမၠိုၚ် ပြဝက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၞာန် မရေၚ်တၠုၚ်စဳဇန်ဒၟံၚ် သ္ဂောံဂွံဇြဟတ်ဓာတ်နျူကလဳယျာဂှ် သ္ပဇြိုဟ်နက်တုဲ သွက်ဂွံခၠေဝ်ပလန် အရာမၞုံပၟိက်တံအိုတ်ဂှ် အလဵုအသဳညဳသၟဟ်ဂကူ NUG ဖ္တိုက်ဖ္အောဝ်လဝ်ရ။
က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၞာန် သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော် မေန်အံၚ်လှာၚ်ဂှ်တှ်ေ ထ္ၜးဟိုတ် ဒဒှ်ရရပ်စပ်အာ နကဵုတၚ်ရန်တၟံ မၜိုဟ်လလမ်တံဏောၚ်တုဲ သွက်ဂွံကေတ်နဲကွတ်ပညာနျူကလဳယျာ သွက်ပရေၚ်ပၞာန်ဂှ် သၠုၚ်ပ္တိုန်အသိၚ် ကၠောန်ၜိုတ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်ရောၚ် ဥူနေဖုၚ်လာတ် ညးမၞုံအခေါၚ်ဟီုဂး ရုၚ်သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော် NUG ဟီုရ။
ပိုၚ်ပြဳနဲကွတ်ပညာနျူကလဳယျာတုဲ သ္ဂောံရပ်စပ်အာ သွက်ပရေၚ်ပၞာန်ဂှ်ဝွံ ဒှ်သွပ်လ္ပအ်တၠအဝဵုပၞာန်အဆက်က် ဂိုတ်ဂ္စါန်ပ္တိတ်ကၠုၚ်လွဳ သွက်ဂွံထိၚ်ဒက်အဝဵုကၟိန်ဍုၚ်လၟိုန်ဂှ် ဟီုဏာလဝ် နူကဵုအစဳဇန်ဂလာန်ဟီုဗ္ကန် ဗ္စိုပ်ညးဍုၚ်ကွာန် ကေုာံ ဍုၚ်နာနာ မဗလးပ္တိတ်လဝ် ပ္ဍဲဂိတုဂျောန် ၁၀ တေံရ။
ပရေၚ်ပံၚ်တောဲရေၚ်တၠုၚ် ကဏ္ဍနျူကလဳယျာ အကြာဍုၚ်ဗၟာကဵုရုယှာ ၜါဍုၚ်ဂှ်ဝွံ စကၠုၚ်လဝ် နူသၞာံ ၂၀၁၇ တေံတုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၅ ဂှ်တှ်ေ ထ္ပက်လဝ်လိက်စၟတ်သမ္တီ MoU အလန်ကၠာအိုတ် ကုကမ္ပဏဳရုယှာ ROSATOM ကီုလေဝ် ပ္ဍဲလက်ထက်အလဵုအသဳ NLD ဂှ် ဒေါအ်လဝ်ရ။
သၞာံ ၂၀၂၁ ကြဴနူသီအဝဵုတုဲဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၞာန် ကလေၚ်ပၠောပ်ကၠုၚ်လမျီု သွပ်လ္ပအ်နျူကလဳယျာဂှ် ဥူနေဖုၚ်လာတ် သ္ဂးရ။
သွက်ကိုန်စဳမာန်သ္ဂောံသိုၚ်ခၞံ ရုၚ်စက်ကဵုဇြဟတ်ဓာတ်နျူကလဳယျာ ပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာဂှ် ကြဴနူသၞာံ ၂၀၂၂ တုဲ ကံၚ်ဇြဳပၞာန် ကေုာံ ကဝ်ပဝ်ရေယှေန်ဇြဟတ်ဓာတ်အနုလက်ကၠိုက် အလဵုအသဳရုယှာပိုၚ် ROSATOM ထ္ပက်လဝ်လိက် MoU ရ။
ဗိုလ်ဇၞော်ဇြေန်ယဝ် သ္ပလဝ်ဇြဳဒဳအာမ် နူကဵုဒပ်တိုက်ဂှ်တှ်ေ ယဝ်နဲကွတ်ပညာနျူကလဳယျာနွံမ္ဂး က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၞာန် အုပ်ဓုပ်အာကၟိန်ဍုၚ် ဗီုဒးစိုတ်ဂွံဏောၚ်တုဲ ဍုၚ်သ္အာၚ်တအ်ဂှ်လေဝ် ဟွံဒးသ္ပဂရုဂးတုဲ သၞောဝ်အစာံတံဏံ နွံဒၟံၚ်ရောၚ် ဟီုကဵု ဌာန်ပရိုၚ်သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်) ရ။
“တၚ်ရန်တၟံ သွပ်လ္ပအ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၞာန်ဂှ်တှ်ေ ဍေံတံ မိက်ဂွံပိုၚ်ပြဳနျူကလဳယျာ ကွေံကွေံ။ ယဝ်ဂွံပိုၚ်နျူကလဳယျာမ္ဂး ဍေံတံဂှ် မိက်ဂွံဒှ်မံၚ် ဗီုကိုဝ်ရဳယျာသၟဝ်ကျာ။ အာဒၟံၚ် နကဵုသၞောဝ်အစာံ ညးမွဲမှ ဟွံဂံၚ်လုက်ဂှ်ရ။ ဗီုပြၚ်ဍေံတံ မိက်ဂွံဂွံဂှ် အုပ်ဓုပ်ဂွံမံၚ်။ ဟွံဒးသ္ပဂရု ကုဍုၚ်သ္အာၚ်ဂှ်တှ်ေ ဒှ်တၚ်ရန်တၟံသၠုၚ်အိုတ်မွဲရ။ ပ္ဍဲလက်ထက်မေန်အံၚ်လှာၚ်ဏံဟီုတှ်ေ ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံၚ် သာတုဲကြပ်ကၠုၚ်ကဵုရုယှာဂှ်တုဲ ကြပ်ဒှ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်အကာဲအရာ ကလိဂွံတံဂှ်ရဏောၚ်။ ညအ်ဂှ် ဍုၚ်သ္အာၚ်တံလေဝ် ဒးပူဗိုၚ်ဒစဵုဒစးဏောၚ်” သာ်ဝွံ သ္ဂးရ။
ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဂှ်တှ်ေ နူသၞာံ ၂၀၂၂ ဂိတုဂျူလာၚ် စဵုကဵုသၞာံ ၂၀၂၃ ဂိတုအံက်တဝ်ဗာ အပ္ဍဲပွိုၚ် ၁၅ ဂိတုဂှ် ထ္ပက်လိက် MoU ၊ ပံက်သေန်တာ တၚ်နၚ်နဲကွတ်ပညာနျူကလဳယျာ၊ တၚ်တုပ်စိုတ် သွက်ပရေၚ်ပံၚ်တောဲရေၚ်တၠုၚ် ၁၄ သာ်ဂှ် ဂွံကၠောန်သ္ပလဝ်ရ။
အခိၚ်လၟုဟ်ဂှ်လေဝ် သွက်ဂွံသိုၚ်ခၞံထၟာဲဓာတ်ဂှ် ပတုဲကၠေံပရေၚ်လ္ၚတ်စၟဳတ်တံဂှ်တုဲ ပလေဝ်ပလေတ်ကၠုၚ် စဵုကဵုသွက်ဂွံသိုၚ်ခၞံနတဲတုဲ အပ္ဍဲအခိၚ်ဟွံလအ် ဍာ်ဇမၠိဂှ် မွဲကဆံၚ်တုဲမွဲကဆံၚ် သၠုၚ်ပ္တိုန်ကၠောန်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်ရောၚ် NUG သ္ဂးရ။
စပ်ကဵုပရေၚ်ဏံတုဲ ဍုၚ်ဗမာ ကေုာံ ညးဍုၚ်ကွာန်ဍုၚ်ဗမာသၟးဟွံက ဒှ်ကိစ္စ အာဇီုကပိုက်ကဵု ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ် ကေုာံ ပရေၚ်ဂီုကၠီုညးဍုၚ်ကွာန် မၞုံပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ် အပ္ဍဲဒေသအာဇြဳယာန်တံဏောၚ်ဂှ် ဥူနေဖုၚ်လာတ် ထံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။
က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၞာန် မပြိုက်ဂစိုတ်ဒၟံၚ်ညးဍုၚ်ကွာန် အရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲဂှ် ယဝ်လွဟ်နျူကလဳယျာမွဲမွဲသာ် စိုပ်အာပ္ဍဲတဲညးမ္ဂး သွက်ကၟိန်ဍုၚ်အပ္ဍဲဒေသတအ်လေဝ် ဒှ်အကာဲအရာ ဟွံဂံၚ်ချပ်ပုဟ်ဂှ် ညးကဵုလဝ်သတိရ။
ဗိုလ်ဇၞော်ဇြေန်ယဝ်ဂှ်တှ်ေ ဒပ်ပၞာန်ဝွံ အခိၚ်လၟုဟ် ၜိုန်လီုဒၟံၚ်ကီုလေဝ် ဇဖန်လီုဂှ် ဒက်ပ္တန်အာဒၟံၚ်ဂှ်ရ ညံၚ်ဟွံဂွံပိုၚ်ပြဳနဲကွတ်ပညာနျူကလဳယျာဂှ် နကဵုနဲကဲဇဳသာ် ထေက်ကဵုဒးစဵုဒၞါဂှ် သ္ၚဳဂၠိပ်လဝ်ရ။
“ယဝ်ဂွံပိုၚ်ပြဳလဝ် လၟိဟ်သၟတ်မလုပ်ကၠုၚ်ယိုက်လျိုၚ်ပၞာန်တံကဵု လွဟ်နျူကလဳယျာမ္ဂး ဒပ်ပၞာန်ဇြဟတ်ခိုဟ်မွဲ အပ္ဍဲဒေသလေဝ် သရိုဟ်စှ်ေအာမာန်ဒၟံၚ်ဏောၚ်။ ညံၚ်ဟွံဂွံစိုပ်ကဆံၚ်ဏံဂှ် ပိုယ်တံ နကဵုနဲကဲဇဳသာ် ထေက်ကဵုဒးပြဟ်ဒုၚ်စဵုဒၞါလဝ်ဏောၚ်ဂှ် ညာတ်ကေတ်ရ” သာ်ဝွံ သ္ဂးရ။
ဍုၚ်ဗၟာဝွံ သၞာံ ၂၀၁၆ တေံ သ္ပဒတန်ထ္ပက်လဝ်စၟတ်တဲ ကောန်ဝေန်ယှေန် စပ်ကဵုပရေၚ်ဗၠးဘဲအန္တရာယ်နျူကလဳယျာ ကေုာံ ကောန်ဝေန်ယှေန် စပ်ကဵုရုပ်ကပေါတ်နျူကလဳယျာတံဂှ်ရောၚ် ဂွံတီကေတ် နူကဵု NUG ရ။
ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၇ ဂှ် သ္ပဒတန်ထ္ပက်လဝ်စၟတ်တဲ လိက်ကသုက်တာဒၞါ ပရေၚ်စမ်ၜတ်လွဟ်နျူကလဳယျာ (CTBT) ကဵု ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၈ ဂှ် ထ္ပက်လဝ်စၟတ်တဲ လိက်ကသုက်တာဒၞါ လွဟ်နျူကလဳယျာ (TPNW) ရ။
ဆ္ဂး သွက်ဂွံသ္ပဒတန် လိက်ကသုက်တာဒၞါ လွဟ်နျူကလဳယျာကီု အခိၚ်မကၠောန်ဒၟံၚ် ညံၚ်လိက်ကသုက်တၚ်တုပ်စိုတ်အဆက်လက္ကရဴ အေဂျေန်ဇြဳအနုလက်ကၠိုက်ဍုၚ်နာနာ (IAEA) လမျီုဂွံလုပ်ကၠုၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူပရေၚ်သီအဝဵု သၞာံ ၂၀၂၁ တုဲ ဒးဒေါအ်ဇူလဝ်ရ။
ပရိုၚ်−သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်)
ဗီုရုပ် – MOI