နျူယျံက်၊ နဝ်ဝေမ်ဗာ (၂၂)
ကြဴနူသ္ပဒတန် လိက်ကသုက်တာဒၞါမာၚ် ကၟိန်ဍုၚ်နာနာ လလအ် (၂၅) သၞာံတုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၂၂ ဏံဂှ် ဍုၚ်မသုၚ်စောဲဒၟံၚ် မာၚ်တိုပ်တိ ဗွဲမဇၞော်ကဵုဇြဟတ်တံဂှ်ဝွံ သှ်ေဒၟံၚ်ဍုၚ်ဗၟာကဵု ဍုၚ်ရုယှာ ၜါဍုၚ်ရဂှ် Human Right Watch Network လလောၚ်ပ္တိတ်လဝ် ပ္ဍဲဂိတုနဝ်ဝေမ်ဗာ (၂၂) တ္ၚဲဏံရ။
ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဝွံ စနူသၞာံ ၁၉၉၉ ဂှ် စကာကၠုၚ်လဝ် မာၚ်တိုပ်တိတံတုဲ ကြဴနူဒပ်ပၞာန်သီအဝဵု ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ သၞာံ ၂၀၂၁ တုဲဂှ် အသိၚ်မသုၚ်စောဲမာၚ်တိုပ်တိတံ သာသၠုၚ်တိုန်ကၠုၚ်တုဲ ပါလုပ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲကဵုဍုၚ်သုၚ်စောဲဂၠိုၚ်အိုတ်တံရ။
“လဆောဝ်လဆောဝ်တှ်ေ ဂၠဴတံ တတ်ကၠောံပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာတှ်ေ ဒးကလေၚ်ကော်နၚ်၊ ပစူလဝ်မာၚ်ဂှ် ဟွံတီပုဟ်၊ ကလေၚ်ကျောဝ်ဍေံတံဂှ် ဗ္တိုဟ်ထ္ကးအာယျ၊ ဝိုတ်အာသတိတုဲ ကလေၚ်ၚုဟ်ကၠုၚ်ဂှ် ဇိုၚ်လ္ပာ်ပါ် ဟွံမွဲရဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ၊ ဂိဓဇောတ်ဒၟံၚ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်ရ” သာ်ဝွံ ပၟၚ်ဂၠဴမွဲတၠ အာယုက်မၞုံ (၂၂) သၞာံ မသ္ပဒတဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲပယျဵုဗေန်ဂလာဒေတ်−ဗၟာဂှ် ပ္ဍဲဂိတုသေပ်တေမ်ဗာ (၁၆) တေံ လဴထ္ၜးလဝ်ကဵု တၚ်ဆဵုဂဗညး မဒးလဝ်မာၚ်တိုပ်တိဂှ် ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲလိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ဂှ်ရ။
ပ္ဍဲလိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ဂှ် ဗီုဓာတ်မာၚ်တိုပ်တိ ဂၠိုၚ်ကဵုကၠံ အလဵုအသဳပၞာန် ပစူလဝ် ကၟိန်ဍုၚ်ပြးဇးတံဂှ်လေဝ် ပါ်ကရေက်လ္ၚတ်တုဲ ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။
ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ဟိုတ်နူမာၚ်တိုပ်တိ ကေုာံ ကပေါတ်မဗ္တိုဟ်ထ္ကးလေပ် မသှ်ေသၟေဟ်ဒၟံၚ်တံဂှ်တုဲ နူစဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ သၞာံ ၂၀၂၁ စဵုကဵု ဂိတုသေပ်တေမ်ဗာ သၞာံ ၂၀၂၂ ဂှ် ကောန်အရာပ် (၁၅၇) တၠ ချိုတ်တုဲ (၃၉၅) တၠ ကလိဂွံလဝ်ဝပ်ရ။
ပ္ဍဲကဵုညးမဒးချိုတ်အာ ပိဂအုံ မွဲဂအုံတံဂှ်ဝွံ ဒှ်ကောန်ၚာ်သၟတ်တံရောၚ်ဂှ်လေဝ် ဂွံတီကေတ် အတိုၚ်လိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ဂှ်ရ။
ဒပ်ပၞာန်ဂှ် ဖျေံစွံလဝ် မာၚ်တိုပ်တိ ပ္ဍဲကဵုသ္ၚိဌာန်၊ ဂၠံၚ်ကွာန်၊ အရှာံဘာကျာ် ကေုာံ ကၠအ်တံဂှ်တုဲ သွက်ဂွံဖံက်ထ္ကးမာၚ်တံ၊ သွက်ဂွံသုၚ်စောဲ ကောန်အရာပ်တံ နဒဒှ်ဇွောံစဵုဒၞါမၞိဟ်တံဂှ် ဆက်ကၠောန်ၜိုတ်ဒၟံၚ်ရောၚ်ဂှ်လေဝ် သ္ဂးလဝ်ရ။
အပ္ဍဲဂိတုအဝ်ဂါတ်ဂှ် အလုံတွဵုရးရခေၚ်မွဲ ပေါဲဗ္တိုက်တံ ကလေၚ်စကၠုၚ်တုဲ ပ္ဍဲကဵုတိဍာ် ဒပ်ပၞာန်ရခေၚ် (AA) ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် ဒပ်ပၞာန် ပစူလဝ်မာၚ်တံ ဂၠိုၚ်ကဵုဒါဇြိန်ရ။
ပ္ဍဲကဵုပယျဵုဗေန်ဂလာဒေတ်−ဗၟာ ဒၞါဲပရေၚ်ဘဝမၞိဟ် ဗက်ပကောံအှော်ဒုန်တုဲ ဒးဗက်မၚ်ဒၟံၚ်ဂၠဴ ပ္ဍဲကဵုဒၞါဲကဝါဂၠဴ သွက်ပရေၚ်တဵုလွဳ ကေုာံ သွက်ပရေၚ်လွဳတိရစ္ဆာန်တံဂှ် ဒၟါနူမာၚ်တိုပ်တိတုဲ ပွမဒးချိုတ်ဂျိုၚ်တံ သၠုၚ်တိုန်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်တံဂှ်လေဝ် Human Right Watch သ္ဂးလဝ်ရ။
ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဝွံ ဝးပ္ကဝ် သၞောဝ်ဥပဒေတံ ဗွဲမသ္ကာတ်မြဟ်တုဲ ပ္ဍဲကဵုပဋိပက္ခရပ်လွဟ် မၞုံပ္ဍဲဒေသ ဂကောံဂကူမၞိဟ်တံဂှ် ကလိလောန်ဒၟံၚ် အမှုရာဇာဝတ်တံ ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂၠေၚ်ရ။
စနူအခိၚ်ဒပ်ပၞာန်သီအဝဵုတုဲဂှ် အလဵုအသဳပၞာန်ဝွံ ကဵုကၠုၚ်ဇြဟတ်ဂရိုဟ် ကုသၞာဲဒဴပရေၚ်ဂီုကၠီုတံ ညံၚ်ဂွိုအ်လွဳလွတ်ကဵု ညးမဒးလဝ်ဝပ် ဒၟါနူမာၚ်တံဂှ်တုဲ ကၟာတ်ဒၞါလဝ် အရီုဗၚ်ပရေၚ်ဗ္စာရဏာမၞိဟ်တံဂှ်လေဝ် ဂွံတီကေတ် အတိုၚ်လိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ဂှ်ရ။
ညးသ္ၚိဌာန်ဟွံမွဲ မဒးဆုဲပြံၚ်မံၚ်တန်တဴဒၟံၚ်တံ အလုံကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ (၁ ဒဿမ ၄) မဳလျာန်ဂှ်ဝွံ ဒၟါနူအန္တရာယ် မာၚ်တိုပ်တိတုဲ စဴဌာန်ဒၟံၚ် ဟွံမာန်ဏီရ။
ပ္ဍဲလိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ဏံဂှ် ဂကောံရပ်လွဟ် အလဵုအသဳဟွံသေၚ်တံ သုၚ်စောဲလဝ်မာၚ်တံဂှ်လေဝ် နိဿဲ ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ်ကီုရ။
ပ္ဍဲလိက်ကသုက်တာဒၞါမာၚ် သၞာံ ၁၉၉၇ ဂှ် တာဒၞါလဝ် မာၚ်ဂစိုတ်မၞိဟ်တံတုဲ သွက်ဂွံကဵုအရီုဗၚ် ကုညးဍုၚ်ကွာန် ဟၟဲကဵုဒုဟ်ဒဏ် မဒးဇီုကပိုက်လဝ်မာၚ်တံ ကေုာံ ဟိုတ်နူပရေၚ်သ္အးဇ္ၚး ပလီုပလာ်မာၚ် မသှ်ေဒၟံၚ်တံဂှ်လေဝ် ပါလုပ်ရ။
နကဵုကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ပါလုပ်လဝ် ပ္ဍဲလိက်ကသုက်ဏံ ဟွံမွဲကီုလေဝ် အလဵုအသဳပၞာန်ဝွံ သုၚ်စောဲဒၟံၚ် မာၚ်တိုပ်တိတံ ဟၟဲကဵုတာလျိုၚ် ဟၟဲကဵုသၞောဝ်တံဖိုဟ်ရောၚ် သာ်ဝွံ သ္ဂးလဝ် ပ္ဍဲလိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ဂှ်ရ။
Ref: Human Right Watch