မတ်မလီု၊ ဒဳဇြေမ်ဗာ ၁၃
အခိင်ပၞာန်သီအဝဵု ကြပ်ပေၚ်ပန်သၞာံဏံ ဂကောံပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်လ္တူတိဂမၠိုၚ် ဗက်ဒၟံၚ်လက္ကရဴဂၠံၚ်တိထ္ၜးဗီုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကံၚ်ဇြဳပၞာန် မလးကဵုလဝ်ဂှ်ယျဟာဟီုဂှ် တၚ်သ္ၚဳဂၠိပ် သ္ဇက်ဒးပ္တိတ်သၟာန် ဒးချပ်တံ နွံဒၟံၚ်ရ။
ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲတၚ်သ္ၚဳဂၠိပ် ဒစးဒုၚ်ပေါဲရုဲမာဲ ဂကောံ RICE မလလောၚ်ပ္တိတ်ဒၟံၚ် လိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်သ္ၚဳဂၠိပ် ဒေသကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ၊ ကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ပရေၚ်ပၞာန် မဆေၚ်စပ်ကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ဗၟာတံဂှ်ရ။
ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဝှ်ကြံၚ်ဂှ် သွက်ဂွံသောၚ်ကလးပြသၞာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် နကဵုနဲကဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ်တုဲ ဒတူလိုၚ်ဒၟံၚ် အတိုၚ်လိက်တုပ်စိုတ်ၜါလ္ပာ် Bilateral Agreement ရ။
ဗော်ညဳသၟဟ်မန်၊ ဗော်တောတက်မန် ကေုာံ ဗော်ညးဗြဴ (မန်) တံဂှ်တှ်ေ ကဝ်မယှေန်ပေါဲရုဲမာဲကၟိန်ဍုၚ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန် မခါန်ကၞက်လဝ်ဂှ် ကဵုအခေါၚ်တုဲ ကလိဂွံလဝ်အခေါၚ်ဒက်ပ္တန်ဗော် နဒဒှ်ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တံရ။
ဂကောံပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန် လ္တူတိတံဏံဂမၠိုၚ်ဝွံ ဗွဲကြဴဏံ တိုန်စိုပ်ကၠုၚ် ပေါဲသဳကၠဳစပ်ကဵုသၞောဝ်သ္ဇိုၚ် ကေုာံ ပေါဲဆဵုဂဗ စပ်ကဵုသ္ဂောံကၠောန်ဗဒှ်ပေါဲရုဲမာဲတံ နူကဵုကံၚ်ဇြဳပၞာန် မကော်ဘိက်လဝ်တံဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်အဆက်က်ရ။
တၟေၚ်ဂှ်တှ်ေ အပ္ဍဲဂိတုနဝ်ဝေမ်ဗာ သတ္တာဟပထမတုဲကၠုၚ်တေံ ပ္ဍဲကဵုပေါဲသဳကၠဳစပ်ကဵုသၞောဝ်သ္ဇိုၚ် ကေုာံ သၞောတ်ဖေဝ်ဒရာ နူကဵုအိန္ဒိယ မသ္ကိုပ်သ္ကလဝ်ဂှ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ကီု၊ EAO ဒေါအ်ပန်ပှော်တံကီု သီုမွဲကရောံကဵုဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်လ္ၚဵုတံဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိကဵု ဗော်ညဳသၟဟ်မန်တံ တိုန်စိုပ်လဝ်ရ။
ကြဴနူလၟေၚ်ဒဒှ်ဏံတုဲဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိကဵု ဗော်ညးသၟဟ်မန်တံ သ္ကိုပ်သ္ကတုဲ ပ္ဍဲကဵုကောံဓရီုကောန်ဂကူမန် မကၠောန်ဗဒှ်အာ ကၠာသၞာံဏံဟွံအိုတ်ဂှ် ဂကောံဇြဟတ်မန်တံ သွက်ဂွံသ္ပဒတန် ဒစးဒုၚ်သ္ၚဳဂၠိပ် သၞောဝ်သ္ဇိုၚ်ဒက်ပ္တန်ရာမည ကေုာံ ဖေဝ်ဒရာမူ မဒှ်ရ။
အခိၚ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန် ပ္တိတ်ဒၟံၚ်ဇြဟတ် သွက်ဂွံကၠောန်ဗဒှ်အာပေါဲရုဲမာဲ သၞာံဂတဏံဂှ် ကြဴနူလၟေၚ်တရဴအိန္ဒိယတုဲ သွက်ဂွံကၠောန်ဗဒှ်ကောံဓရီုကောန်ဂကူမန် ရမျာၚ်တိတ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်ဂှ်ဝွံ သ္ဂောံဍံၚ်ဗက်လက္ကရဴ ဗီုတိထ္ၜးဂၠံၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံဂှ် စဳဇန်ဒၟံၚ်ဟာဂးတုဲ RICE ပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ် သ္ဇက်ဒးချပ်ဂမၠိုၚ်ရ။
စပ်ကဵုပရေၚ်ဏံတုဲ နကဵုသြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်) သွက်ဂွံဂွံအရာမခၠေဝ်ပလန် နူကဵုဗော်တံဂှ် သၟာန်စိုပ် ညးမၞုံအခေါၚ်ဟီုဂးဗော်ညဳသၟဟ်မန် နာဲတာန်ယှိုဲဂှ် သတ္တာဟဂတဏံ ကြဴနူကောံဓရီုဗော်တုဲမှ သှ်ကဵုအာဏောၚ်ဂှ် ကလေၚ်လဝ်ပရိုၚ်ရ။
လအာတုပ်သာ်ဂှ်ကီု ဂ္စါန်သၟာန်လဝ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိကီုလေဝ် ကုနာဲအံၚ်မ္ၚဵု ကမ္မတဳကေၚ်ကာဗဟဵုဂှ် ဟွံဂွံလဝ်အဆက်ရ။
ညးလ္ၚတ်သ္ၚဳဂၠိပ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်မွဲတၠဂှ် သွက်ဂွံပ္တိုန်ထ္ၜး ကုကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဂှ် သ္ဂောံသဳကၠဳအာ သၞောဝ်သ္ဇိုၚ်ဒက်ပ္တန်တွဵုရးဍုၚ်မန် ပ္ဍဲကောံဓရီုကောန်ဂကူမန်နွံတုဲ ပ္ဍဲပေါဲရုဲမာဲဏံ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ (ဗဟဵု) သွက်ဂွံကေတ်ကဵုအာပရေၚ်ဂီုကၠီုဂှ် သဳကၠဳမာန်ရောၚ် သ္ၚဳဂၠိပ်လဝ်ရ။
“ညးတံပံၚ်တောဲတုဲ ကၠာသၞာံ ၂၀၂၄ ဏံဟွံဂွံအိုတ် ဂွံကၠောန်ဗဒှ်ကောံဓရီုကောန်ဂကူမန်မွဲဂှ် စဳဇန်ဒၟံၚ်ရ။ ညအ်ဂှ်လေဝ် သွက်ဂွံပ္တိုန်ထ္ၜးသဳကၠဳ ကုကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဂှ် ၜိုတ်ကိစ္စသၞောဝ်သ္ဇိုၚ်ဖေဝ်ဒရာတွဵုရးဍုၚ်မန် ရနွံဏောၚ်။ ကၠုၚ်စိုပ် ပေါဲရုဲမာဲ ၂၀၂၅ ဏံမ္ဂး ပ္ဍဲတိဍာ်ထိၚ်ဒက် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိတံဂှ် သွက်ဂွံဂွံအခေါၚ်ကၠောန်ဗဒှ်ပေါဲရုဲမာဲကဵု သွက်ဂွံကေတ်ကဵုဂီုကၠီုဂှ် သဳကၠဳကၠုၚ်မာန်ဏောၚ်” သာ်ဝွံ ဟီုရ။
ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဝွံ နူကဵုဂၠံၚ်တရဴ NCA ဂှ် ဆက်အာပေါဲသဳကၠဳပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တံဏောၚ်တုဲ ဗော်မန်သှ်ေဒၟံၚ်တံဂှ်တှ်ေ ကွာ်အာဂၠံၚ်တရဴပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် မပ္ညဳပ္ညပ်ကဵု ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံဂှ်တုဲ နူကဵုပေါဲရုဲမာဲမွဲကဆံၚ် ဒှ်သဘဴဒုၚ်ရုဲစှ်အာဏောၚ်ဂှ် ညးသ္ဂးရ။
မွဲလ္ပာ်ဂှ်ပၠန် ရပ်လွဟ်တုဲ ဒစဵုဒစးဒၟံၚ်ပရေၚ်ပၞာန်သီအဝဵုတုဲ နူကဵုပရေၚ်ထပိုတ်ရိုဟ်ကၞက်သၞောတ်တၠအဝဵုပၞာန် ဒဵုကဵုသ္ဂောံဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံဖေဝ်ဒရာ ဂကောံဇြဟတ်ပၠန်ဂတးမန်တံလေဝ် နွံဒၟံၚ်ရ။
ညးလ္ၚတ်သ္ၚဳဂၠိပ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်ဂှ်တှ်ေ ဂွံလုပ်ပေါဲဗ္တိုက် ကုဒပ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဂှ် ဂကောံပၠန်ဂတးမန်တံ ဟွံဒှ်ဒတုဲဏီ ဒှ်ဒၟံၚ်တုဲ အကြာဂကောံဂမၠိုၚ်လေဝ် ဂွံဒက်မဟာမိတ် ပ္ဍဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ပရေၚ်ပၞာန်တံမာန်ဂှ် ဝါတ်ဂါတ်ဒၟံၚ်ဏီဏောၚ် သ္ၚဳဂၠိပ်လဝ်ရ။
“ပ္ဍဲဂကောံပၠန်ဂတး ဖျေံသ္ဇိုၚ်ဍုၚ်မန်ဂမၠိုၚ် ဂကောံဗ္တိုက်ဒၟံၚ် ကဵုဒပ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဍာံဍာံဂှ် ၜိုတ်ၜါဂကောံရနွံညိကီု။ ပ္ဍဲမန်ဂှ် ဂွံဆေၚ်မုက်ဗ္တိုက်အာ ကုဒပ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဂှ် ဟွံဒှ်ဒတုဲဏီပုဟ်။ အကြာဂကောံဂမၠိုၚ်ဂှ် ဂွံဒက်မဟာမိတ်ပရေၚ်ပၞာန် မဟာမိတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မာန်ဂှ် ဝါတ်ဒၟံၚ်ဏီဏောၚ်။ ပြဟ်ဟ်ဏံ အကြာညးတံ ညံၚ်ဟွံဂွံကလေၚ်ဗ္တိုက်ညးသ္ကအ်ဂှ် ၜိုတ်ပ္ညဳပ္ညပ်ဒၟံၚ်ညးသ္ကအ်ရ နွံညိကီု” သာ်ဝွံ သ္ဂးရ။
ဂကောံ RICE ဂှ်တှ်ေ ဂကောံပၠန်ဂတးမန် စိုတ်ထတ်ဒၟံၚ်ကဵုပရေၚ်ပၞာန်တံဂှ်ဝွံ ၜိုတ်ထေၚ်လဝ်ဂှ် ဟွံစိုပ်တရဴဏီတုဲ ဂကောံပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ်လေဝ် သွက်ဂွံဆက်ကွာ်အာ အတိုၚ်ဂၠံၚ်တရဴကံၚ်ဇြဳပၞာန် မလးကဵုလဝ်ဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်ဒတုဲရောၚ် သ္ဂးရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ သွက်ပရေၚ်ဗၠးၜးကောန်ဂကူမန်ဂှ် ပ္ဍဲကောံဓရီုကောန်ဂကူမန်ဂတဏံ သီုဂကောံဇြဟတ်ၜါလ္ပာ် ဂွံဖျေံသ္ဂုတ်သွာတ် ဒးဒးမွဲမာန်ဂှ် ပၟိက်ဇၞော်ရောၚ် ထံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။
ညးဒုၚ်တာလျိုၚ် ဇြဟတ်ရာမညဖေဝ်ဒရာခေတ်တၟိ NRFF မေန်တာန်လွေန်ဂှ်တှ်ေ ဆန္ဒညးဍုၚ်ကွာန်ဂှ် ပၟိက်ဇၞော်အိုတ်တုဲ ဂွံဂွံဍုၚ်မန်ဗၠးၜး သဳကၠဳကဵုကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဟာ ဇကုဇကုဒက်ပ္တန်ကေတ်တ်ဟာဟီုဂှ် ရံၚ်ကေတ်အကာဲအရာတှ်ေ တီကၠးဒၟံၚ်ရောၚ် ဟီုရ။
“ပ္ဍဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်ဂှ် ဆန္ဒညးဍုၚ်ကွာန်တံ ပၟိက်ဇၞော်အိုတ်ဂှ် ဂွံညာတ်ကေတ်ရ။ ပိုယ်တံမုကၠောန်န် ဂွံစုတ်ဆန္ဒညးဍုၚ်ကွာန်တံဂှ် ပၟိက်ဇၞော်အိုတ်ရဏောၚ်။ ညးဍုၚ်ကွာန်တံဂှ်တှ်ေ မၞုံပၟိက်ကဵု ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မၞုံကဵု အခေါၚ်ကံကုသိုလ်ဇကု ဇကုဒက်ပ္တန်ကေတ်တံဂှ်ဏောၚ်။ နူကၠာကၠာတေံရ ညးဍုၚ်ကွာန်မန်တံဂှ် နွံပၟိက်ဒၟံၚ်ကဵု ဍုၚ်မန်ဗၠးၜးဂှ်ဏောၚ်။ သွက်ဂွံဂွံဍုၚ်မန်ဗၠးၜးဂှ်တှ်ေ ဆဵုဂဗသဳကၠဳကဵု ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တုဲ ဂွံမာန်ဟာ၊ ဟွံသေၚ်မ္ဂး ဒက်ပ္တန်ကေတ်တုဲ ဂွံမာန်ဟာဟီုဂှ် ဒဵုကဵုတ္ၚဲဏံ ရံၚ်ကေတ်အကာဲအရာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မ္ဂး တီကၠးဒၟံၚ်ရ” သာ်ဝွံ သ္ဂးရ။
ကောံဓရီုကောန်ဂကူမန်ဂှ် သၞာံ ၂၀၂၂ ဂိတုမေ အပ္ဍဲသတ္တာဟပထမဂှ် ကၠောန်ဗဒှ်လဝ် ပ္ဍဲတိဍာ်ထိၚ်ဒက်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ နကဵုဂကောံဗော်သွးပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန် မၞုံအပ္ဍဲဍုၚ်တံဂှ်တုဲ နူကဵုဂှ် အပ္ဍဲပွိုၚ်တြဴဂိတုဂှ် သ္ဂုတ်သွာတ်လဝ် သွက်ဂွံချူခၞံသၞောဝ်သ္ဇိုၚ်ဒက်ပ္တန်ဍုၚ်မန်ရာမညရ။
ပရိုၚ်−သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်)
ဗီု−NMSP