မတ်မလီု၊ ဂျာန္နဝါရဳ ၁၈
ပ္ဍဲတိဍာ်မ္ဒးဆောံလေၚ်လဝ် စိုပ်အာသၟဝ်တဲဒပ်ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်တံဂှ် ညံၚ်ကောန်အရာပ်တံ မံၚ်တန်တဴဟွံဂွံ ကံၚ်ဇြဳပၞာန် သၠုၚ်ပ္တိုန်ဒၟံၚ်အသိၚ်ကၠောန်ဒၟံၚ် ဗျူဟာကၟာၚ်တိဍာ်တံဂှ် ဂကောံမၚ်ရံၚ်အခေါၚ်အရာမၞိဟ် HRW ဟီုရ။
ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲလိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ဂၠးတိ သၞာံ ၂၀၂၅ HRW မလလောၚ်ပ္တိတ်လဝ် ပ္ဍဲဂိတုဂျာန္နဝါရဳ ၁၆ ဂှ်တုဲ ဒှ်အမှုရာဇဝတ်ပၞာန် ကေုာံ အမှုရာဇဝတ် လ္တူဂကူမၞိဟ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန် မကလိလောန်လဝ် အပ္ဍဲပၞာန်သီအဝဵုဏံရောၚ် သ္ဂးရ။
ပ္ဍဲကဵုပရေၚ်ပၞာန်ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဂှ် ဟွံပါ်ခြာ လ္ပာ်ပၞာန်လ္ပာ်အရာပ်မွဲသာ် ကၠောန်ကၠုၚ်ပရေၚ်ဗ္တိုက်လွဟ်ဇၞော် ကေုာံ ပၞာန်ကျာ လ္တူကောန်အရာပ်တံတုဲ စွံကၠုၚ်ပွန် ကုသ္ၚိဌာန်ညးဍုၚ်ကွာန်တံကဵု ဂၠံၚ်ဒဒန်တံ ပါလုပ်ရ။
ဘာဗ္တောန်လိက် ရုၚ်ဂဥုဲ တိဍာ်ပရေၚ်ဘာသာ ကေုာံ ဗ္ဒိုပ်ညးဒးဂြိပ်ဒဴထောံလသာသ္ၚိဌာန်တံဂှ် ဗ္တိုက်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်ကဵုပၞာန်ကျာ ကၠောန်သ္ပဒၟံၚ်ရောၚ် သ္ဂးရ။
သ္အာၚ်နူဂှ်ပၠန် ဂစိုတ်ဂယိုၚ်ကောန်အရာပ်တံကီု၊ ရပ်ဒက်ကီု၊ ဍဵုဍိုက်ပျဲပျာံ၊ ပကီုပရာပ်စပ်ကဵုလိၚ်ကီု ကေုာံ ပကီုပရာပ်မသ္ပသ္ဇိုၚ်ကဵုတြုံဗြဴတံဂှ် ကလိလောန်လဝ်ရောၚ် လိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ဂှ် ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။
ဒါရိုက်တာ ဂကောံအခေါၚ်အရာမၞိဟ်ကရေၚ်ဍာဲ ဥူဗညာဂှ်တှ်ေ ရံၚ်အာကဵုလ္ပာ်အခေါၚ်အရာမၞိဟ်မ္ဂး ကံၚ်ဇြဳပၞာန် ဖံက်ပ္ကဝ်ဒၟံၚ် ပွမမ္ဒးဗၠးၜးနူ ဘဲဖေက်ကဵု အရာဟွံဍိုက်ပေၚ်တံဂှ်ရောၚ် ဟီုကဵု ဌာန်ပရိုၚ်သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်) ရ။
“မၞိဟ်ဂမၠိုၚ်ဖေက်ဒၟံၚ်။ ဒးဂြိပ်ဒၟံၚ်ရ။ ဒးပါဲဒၟံၚ်ဘဲပၞာန်။ တုဲပၠန် ကမၠောန်ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်တံဂှ်လေဝ် ကၠောန်ချိုတ်ပၠိုတ်ဟွံဂွံပုဟ်။ ဒးစၟဳအရီုဗၚ်ညးတၞဟ်ကဵုတုဲမှ ဂွံစဒၟံၚ်။ ညအ်ဂှ် ပလံၚ်ဓရိုဟ်ဒၟံၚ် အကာဲအရာပရေံပရေံတံဂှ်ဏောၚ်။ အေ ဂှ်တှ်ေ ဒှ်ပွပလီုပလာ် ဂုဏ်သိက္ခာမၞိဟ်တံ ဒှ်ပွပလီုပလာ် ပရေၚ်ဂျိုၚ်လမျီု ပရေၚ်ကၠောန်ၜိုတ်ကမၠောန်စသုၚ် ဗွဲမဗၠးၜးတံဂှ်ရ” သာ်ဝွံ သ္ဂးရ။
တုဲကၠုၚ် သၞာံ ၂၀၂၄ အပ္ဍဲပွိုၚ်ဒ္စိတ်ဂိတု သ္ကုတ်ပထမဂှ် ဟိုတ်နူမာၚ်တိုပ်တိကဵု ကပေါတ်ဗ္တိုဟ်ထ္ကး သှ်ေနူပၞာန်တံဂှ်တုဲ ကောန်အရာပ် ၈၈၉ တၠ ပါလုပ်သီုကဵုကောန်ၚာ်သၟတ် ၂၄၅ တၠဂှ် ချိုတ်အာလဝ်ရောၚ် လိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ဂှ် ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။
ပ္ဍဲကဵုပန်ကၟိန်ဍုၚ် မရပ်စပ်ဒၟံၚ် မာၚ်ဂစိုတ်မၞိဟ်လၟုဟ်ဂှ် ဍုၚ်ဗမာလေဝ် ပါလုပ်ဒၟံၚ်ရောၚ် သ္ဂးရ။
သ္အာၚ်နူဂှ်ပၠန် နူသၞာံ ၂၀၂၁ ဂိတုမေ စဵုကဵုသၞာံ ၂၀၂၄ ဂိတုအဝ်ဂါတ် ပ္ဍဲကဵုဒၞါဲဗွဲမဂၠိုၚ် ရးသက်ကိုၚ်ဂှ် ဒပ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန် စံၚ်ပလီုလဝ်သ္ၚိဒၟံၚ် ၁၀၀၀၀၀ ပြၚ်ရ။
မွဲလ္ပာ်ဂှ်ပၠန် ဟိုတ်နူသၞောဝ်ယိုက်ဂၠေၚ်လျိုၚ်ပၞာန်တုဲ ညးဂြိပ်တိတ်ဍုၚ်သ္အာၚ်တံ ဂၠိုၚ်ကၠုၚ်တုဲ ဂွံကဵုလုပ်ပၞာန်ဂှ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန် ရပ်ဒက်ကၠုၚ် တံၚ်ရပ်ကၠုၚ် ကောန်ၚာ်သၟတ်တံ ပါလုပ်သီုကဵုဂြောဝ်ဂတာညးတံဂှ်ရ။
မၞိဟ်ဒးဒုၚ်ပၠောပ် နဒဒှ်ကောန်ပၞာန်တံဂှ် ရပ်စပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲမုက်ပၞာန်တေံ နဒဒှ်ဇွောံစဵုဒၞါပၞာန် ကေုာံ နဒဒှ်ပဝ်တာတံရောၚ် HRW သ္ဂးရ။
အပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၂၃ ဂှ် ကောန်ၚာ် ၁၁၀၀ ပြၚ် ဒးဒုၚ်တံၚ်ပၠောပ်လဝ် ပ္ဍဲဒပ်ပၞာန်ရောၚ် ကုလသမဂ္ဂ သ္ပဒတန်လဝ်ရောၚ် လိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ဂှ် ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။
ကြဴနူသၞာံ ၂၀၂၁ တုဲဂှ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန် ရပ်ဒက်လဝ်မၞိဟ် ၂၇၅၀၀ ပါလုပ်သီုကဵုကောန်ၚာ်သၟတ် ၅၇၀ တၠဂှ်တုဲ အခိၚ်ရပ်ချုက်လဝ်ဂှ် မၞိဟ် ၁၉၀၀ ပြၚ် ချိုတ်အာလဝ်ကီုလေဝ် မ္ၚးဏံ မၞိဟ်ချိုတ်ဂၠိုၚ်နူဏံမာန်ဂှ် ဟီုရ။
ပရေၚ်မ္ဒးချိုတ်ဂမၠိုၚ်ဝွံ ပ္ဍဲကဵုထံၚ်စာတ်၊ ဗ္ဒိုပ်စၟဳတ်၊ ဗ္ဒိုပ်ပၞာန် ကေုာံ ပ္ဍဲဗ္ဒိုပ်ထိၚ်ဒဝ်တၞဟ်ဟ်တံဂှ် သၟိၚ်တၠအဝဵုကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံ ကလိလောန်ကၠုၚ်ဒၟံၚ် ဟွံမွဲကဵုသၞောဝ်သၞောတ်တုဲ ဒှ်လဝ်ဂှ် လိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ဂှ် ထံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။
စနူသၞာံ ၂၀၂၃ ဂိတုဂျာန္နဝါရဳဂှ်တုဲ ပ္ဍဲကဵုရိုဝ်ဟေန်ဂျာ ၁၁၀၀၀ ပြၚ် မပ္တိတ်ဇြဟတ် ဂ္စါန်ဂြိပ်နူဍုၚ်ဗေန်ဂလာဒေတ်ကဵု ဍုၚ်ဗၟာ နကဵုလၟေၚ်တရဴဂၠုၚ် အန္တရာယ်မဇၞော်တံဂှ် မၞိဟ် ၈၀၀ ပြၚ် ဒးချိုတ်အာလဝ် ဟွံသေၚ်မ္ဂး ကၠေံအာလဝ်ရောၚ် သ္ဂးရ။
သ္အာၚ်နူဂှ်ပၠန် စနူသၞာံ ၂၀၂၃ ဂိတုနဝ်ဝေမ်ဗာတုဲ ဟိုတ်နူပဋိပက္ခတုဲ ပ္ဍဲကဵုရခေၚ် ကေုာံ တွဵုရးချေၚ်သ္ကုတ်သၠုၚ်ကျာတံဂှ် သီုရိုဝ်ဟေန်ဂျာတံ မပါလုပ် အပံၚ်လၟိဟ်မၞိဟ် ၃၈၀၀၀၀ ပြၚ် ဒးထောံလသာသ္ၚိဌာန် ဒးဂြိပ်ဒဴလဝ် အပ္ဍဲကဵုဍုၚ်ဂှ် လိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ဂှ် ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။
ပရိုၚ်−သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်)
ဗီု−Simsa Kasa Multimedia