မတ်မလီု၊ ဖေဖဝ်ဝါရဳ (၉)
ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန် အပ္ဍဲကာလဒပ်ပၞာန်သီအဝဵု ပွိုၚ် (၂) သၞာံပြၚ်ဂှ် အန္တရာယ်မာၚ်တိုပ်တိ ကေုာံ ကပေါတ်လွဟ် မသ္ကဵုထပ်ဗ္တိုဟ်ထ္ကးကၠေံတံဝွံ ကလေၚ်ဇၞော်ပၟဝ်ကၠုၚ် မွဲကရောံကဵုဖဵုအဆက်သီအဝဵုတံဂှ်တုဲ သီုကဵုထပ်ဘပဠဒၟံၚ် အန္တရာယ်လမျီု ညးဍုၚ်ကွာန်ဒေသတံရ။
ကြဴနူသ္ပဒတန် လိက်ကသုက်တာဒၞါမာၚ် ဍုၚ်နာနာတုဲ လလအ်ပွိုၚ် (၂၅) သၞာံ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၂၂ ဂှ် သုၚ်စောဲဒၟံၚ် မာၚ်တိုပ်တိတံ နကဵုဇြဟတ်ဂှ်ဝွံ နွံဆ ဍုၚ်ဗၟာကဵု ဍုၚ်ရုယှာ ၜါဍုၚ်ရဓဝ်ဂှ် ပ္ဍဲဂိတုနဝ်ဝေမ်ဗာတုဲကၠုၚ်တေံ Human Right Watch Network လလောၚ်ပ္တိတ်လဝ် လိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ရ။
အတိုၚ်လိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ဂှ်မ္ဂး ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဝွံ သုၚ်စောဲလဝ်မာၚ်တိုပ်တိတံ နူကဵုသၞာံ ၁၉၉၉ တေံတုဲ လက္ကရဴသီအဝဵု ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ သၞာံ ၂၀၂၁ တုဲဂှ် ပွမရပ်စပ်သုၚ်စောဲတံ သာသၠုၚ်တိုန်ကၠုၚ်တုဲ ပါလုပ်ကၠုၚ်လဝ် ပ္ဍဲကဵုဍုၚ် သုၚ်စောဲဂၠိုၚ်အိုတ်တံရ။
အတိုၚ်တၚ်နၚ် နူကဵုသြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်) ပကောံပကေဝ်လဝ်တံဂှ်မ္ဂး ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန် အပ္ဍဲကာလဒပ်ပၞာန်သီအဝဵုဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်ကျာ်ထဝ်၊ ၜဳကလေၚ် ကေုာံ ပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ်တံဂှ် ဟိုတ်နူမာၚ်တိုပ်တိတုဲ ကောန်အရာပ်ကလိဂွံဝပ်ဇီုကပိုက်ဒးတံ နွံဒၟံၚ် ဟွံအောန်နူကဵု (၁၀) တၠရ။
ပ္ဍဲကဵုဂှ် တုဲကၠုၚ်ဂိတုဂျာန္နဝါရဳ (၂၈) စဵုကဵု ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ (၅) အပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသတ္တာဟဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ်ဂှ် ဟိုတ်နူမာၚ်တိုပ်တိတုဲ မၞိဟ်ဇီုကပိုက်ကလိဂွံဝပ် နွံကၠုၚ် စဵုကဵု (၃) တၠဂှ် ညးဒေသမွဲတၠ ဟီုရ။
“မၞိဟ်ဂွံဝပ် ဇၞော်ကဵုဇြဟတ် နွံမွဲတၠ၊ လိုန်ဒးတုဲ ဇိုၚ်ပိုတ်အာ။ ကဵုကွဳလိုန်ဓာတ်မွဲတၠဂှ် ဟွံဂွံလဝ်ဝပ်ပုဟ်၊ ကွဳလိုန်ဓာတ်လီုအာ။ မွဲတၠပၠန်ဂှ် ဒးအာဇိုၚ်ညိညိ။ ကဝေက်မာၚ်တံဂှ် ဒးအာဇိုၚ်ရ” သာ်ဝွံ ညး ဟီုကဵု ဌာန်ပရိုၚ်သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်) ရ။
မာၚ်တိုပ်တိ ညးဒေသရေဝ် မကလိဂွံလဝ်ဝပ်တံဂှ်ဝွံ ဒှ်မာၚ်နူကဵုဗ္ဒိုပ်ကၚ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန် မဖျေံလဝ်ဗ္ဒိုပ် ဗ္ဒါဲကွာန်ဒဒန်ဇုက် ပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ် မပစူလဝ် ခြာမွဲမိုၚ်ဂေတ်ကၠောံ ကဵုဗ္ဒိုပ်ညးတံရောၚ်ဂှ် ညးဒေသတံ ဟီုဂးဒၟံၚ် ခိုၚ်ၚ်ဗိုန်န်ရ။
နူသၞာံ ၂၀၂၁ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ စဵုကဵုသၞာံ ၂၀၂၂ ဂိတုသေပ်တေမ်ဗာဂှ် ဟိုတ်နူမာၚ်တိုပ်တိ ကေုာံ ကပေါတ်သှ်ေသၟေဟ် မလေပ်ဗ္တိုဟ်ထ္ကးတံတုဲ ပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာဂှ် ကောန်အရာပ် (၁၅၇) တၠ ချိုတ်တုဲ (၃၉၅) တၠ ကလိဂွံလဝ်ဝပ်ရ။ ညးမဒးချိုတ်အာ ပိဂအုံမွဲဂအုံတံဝွံ ဒှ်ကောန်ၚာ်သၟတ်တံရောၚ်ဂှ် ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲလိက်ဒုၚ်စဳရေၚ် Human Right Watch Network ရ။
သ္အာၚ်နူဂှ်ပၠန် ဒပ်ပၞာန်ဂှ် ဖျေံလဝ်မာၚ်တိုပ်တိ ပ္ဍဲသ္ၚိဌာန်၊ ဂၠံၚ်ကွာန်၊ အရှာံဘာကျာ်တံ ကေုာံ ပ္ဍဲကဵုကၠအ်တံဂှ်တုဲ သွက်ဂွံဖံက်ထ္ကးမာၚ်တံဂှ် ဆက်ကၠောန်ၜိုတ်ရပ်စပ်မံၚ် ကောန်အရာပ်တံ နဒဒှ်ဇွောံစဵုဒၞါပၞာန်တံရောၚ်ဂှ်လေဝ် သ္ဂးလဝ်ရ။
ညးမၞုံအခေါၚ်ဟီုဂး ဌာန်ကောံသၟတ်မန် (MYF) နာဲမျေတ်သဵုဂှ် ပ္ဍဲကဵုဒၞါဲမဆက်စပ်ကဵု ညးဂမၠိုၚ်တံဂှ် ယဝ်ရပေါဲဗ္တိုက်ဒှ်မ္ဂး ဟိုတ်နူညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဇီုကပိုက်ဒးဂိတံနွံဂှ်ရ သွက်ဂွံဝေၚ်ပါဲကဵု ပွမပစူမာၚ်တိုပ်တိတံအိုတ်ဂှ် ဖ္တိုက်ဖ္အောဝ်လဝ်ရ။
“လၟုဟ် စကစဏံကဵု ဂကောံမကၠောန်ဒၟံၚ်ပၠန်ဂတးတံ က္တဵုဒှ်ပၞာန်မ္ဂး ဍေံတံ(စကစ) ဂှ် ကၠောန် နကဵုဗီုပြၚ် စဵုဒၞါသၞတံရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် အခါဒှ်ဒၞါဲညးဂမၠိုၚ်တှ်ေ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဇီုကပိုက်ဒးဂိတံ နွံရ။ ဂုဏ်နူဏံရ ဗီုလဵုဒှ်ဒှ် ၜိုတ်သၟဟ်အစောံ ပ္ဍဲကဵုဒေသ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ အာကၠုၚ်ချဳဒရာၚ်ဒၟံၚ်တံဂှ် ယဝ်ရဒှ်မာန်မ္ဂး လ္ပဗဒှ်ပေါဲဗ္တိုတ်တံအိုတ်ညိ။ မာၚ်တိုပ်တိဂှ်တှ်ေ အခါဒှ်ဒၞါဲညးဍုၚ်ကွာန်တံ အာကၠုၚ်ဒၟံၚ်ဂှ်တှ်ေ ၜိုတ်သ္ပမာန် သွက်ဂွံဝေၚ်ပါဲကဵုဂှ် မိက်ဂွံဒုၚ်ဂုဏ်ရ” သာ်ဝွံ ညးသ္ဂးရ။
ဟိုတ်နူပေါဲဗ္တိုက်တံ သ္ကာတ်မြဟ်ကၠုၚ်ဂှ်ရ နကဵုညးဍုၚ်ကွာန်တံ ပ္ဍဲကဵုဒၞါဲဘပဠအန္တရာယ်လမျီုဇကုမာန်တံဂှ် သွက်ဂွံပါဲဒလေတ်အိုတ်ဂှ် ကဵုလဝ်ကသပ်တုဲ နကဵုဂကောံမပသောၚ်မာၚ်တိုပ်တိတံဂှ်လေဝ် ပ္ဍဲကာလလၟုဟ်ဏံ ဂပ်ဝ်ကၠောန်သ္ပ ပွမကဵုပညာ ကုညးဍုၚ်ကွာန်တံ နူကဵုဇာဇၞိက်ပရေၚ်မၞိဟ်တံထေက်ဂှ် ထံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။
အလုံမွဲကၟိန်ဍုၚ် စနူဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ သၞာံ ၂၀၂၁ ဒပ်ပၞာန်သီလဝ်အဝဵုတုဲဂှ် ဟိုတ်နူမာၚ်တိုပ်တိ ကေုာံ ကပေါတ်လွဟ်လက်နက်ပၞာန် ဟွံဂွံဗ္တိုဟ်ထ္ကးဏီတံဂှ်ရ ကောန်ၚာ်သၟတ် ဟွံအောန်နူကဵု (၅၀) ကလိဂွံဝပ်ချိုတ်အာတံ နွံဂှ် ပ္ဍဲဂိတုဂျောန် သၞာံတုဲကၠုၚ်တေံ (UNICEF) လလောၚ်ပ္တိတ်လဝ်ရ။
ဟိုတ်နူပရေၚ်ပၞာန်သီအဝဵုတုဲ ပရေၚ်ချဳဒရာၚ် ဂကောံပသောၚ်မာၚ်တိုပ်တိတံ စဵုကဵုဟွံမွဲ အောန်ဒၟံၚ်တုဲ UNICEF ဂှ်တှ်ေ သွက်ဂွံဒေါအ်ဒေၚ်ကဵု ပွမသုၚ်စောဲမာၚ်တိုပ်တိတံဂှ်ကဵု သွက်ဂွံပသောၚ်ကဵုမာၚ်တိုပ်တိ ကေုာံ ကပေါတ်လွဟ်လက်နက်ပၞာန် ဟွံဂွံဗ္တိုဟ်ထ္ကးဏီတံဂှ် ဒုၚ်လဝ်ဂုဏ်နမေတ္တာ ဖ္တိုက်ဖ္အောဝ်လဝ်ရ။
ပရိုၚ်−သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်)