မတ်မလီု၊ မာတ် ၁
ပ္ဍဲဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၂၆ တေံ အကြာကံၚ်ဇြဳဍုၚ်ချေၚ် ကဵု ကံၚ်ဇြဳကဵုကသပ်ကောန်ဂကူချေၚ်အခိၚ်ကာလအကြာ မအာဒၟံၚ်က္ဍိုပ် ပ္ဍဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကောန်ဂကူချေၚ်တံဂှ် ကလိဂွံလဝ်တၚ်တုပ်စိုတ် ပရေၚ်ညဳသၟဟ်ကောန်ဂကူချေၚ်ယျဂှ် ပ္ဍဲဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၂၆ တေံ ပံၚ်တောဲလလောၚ်တြးလဝ်ရ။
ဒှ်ဒၟံၚ်ကံၚ်ဇြဳၜါဂှ်ဝွံ ဒဒှ်ရဒှ်ဟွံထေက်ဂှ် သီုၜါလ္ပာ် ဒုၚ်တဲစှ်ေစိုတ်တုဲ ဂွံပံၚ်ကောံ နဒဒှ်ကံၚ်ဇြဳကောန်ဂကူချေၚ်ဂှ် တုပ်လဝ်စိုတ်ရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ ညံၚ်ကံၚ်ဇြဳကောန်ဂကူချေၚ် ဂွံမံက်ဂတဝ်ကၠုၚ် ဗွဲမပြဟ်ဂှ် သွက်ဂွံဒက်ပ္တန် ဂကောံချူခၞံသၞောဝ်သ္ဇိုၚ်ကောန်ဂကူချေၚ် မူအပြောံဂှ် တုပ်လဝ်စိုတ်ရ။
သၟဝ်ပၠတရဴပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကံၚ်ဇြဳချေၚ်ၜါ မပံၚ်ကောံအာဂှ် ဒပ်ရပ်လွဟ်ချေၚ် ဟွံအောန်နူ ၁၉ ဂကောံ ပါလုပ်သီုကဵု ဒပ်ပၠတရဴချေၚ် CNF ဂှ် ပၠန်ဂတးဒၟံၚ် ကုသၞောတ်တၠအဝဵုပၞာန်ရ။
အလဵုအသဳညဳသၟဟ်ဂကူ NUG ဂှ်တှ်ေ ၜိုန်ရလညာတ်ဟွံတုပ်သၟဟ်တံ နွံကၠုၚ်လဝ်ကီုလေဝ် ဒဒှ်မဂကောံချေၚ်ၜါဂကောံ လစွံစိုတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်လှဲလး မသဳကၠဳပ္ညဳပ္ညပ်ဂၠါဲလဝ်သွဟ် ဗွဲမၜိုဟ်လလမ်ဂှ်ဝွံ သွက်ဂကောံဇြဟတ်ပၠန်ဂတး ပါလုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲပၠန်ဂတးက္ညၚ်ဏံဂှ် ထေက်ကဵုဒးသ္ပအစာံ နဒဒှ်ဒ္ဂေတ်လၟေတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳခိုဟ်မွဲရောၚ် သ္ဂးရ။
ညးဒုၚ်တာလျိုၚ် ဇြဟတ်ရာမညဖေဝ်ဒရာခေတ်တၟိ NRFF မေန်တာန်လွေန်ဂှ်တှ်ေ ပ္ဍဲကဵုမန်ဂှ် ဂကောံက္ဍိုက်ပ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ် ဂွံဒှ်မွဲဂကောံဂှ်ဝွံ ဒှ်အရာညးဍုၚ်ကွာန်မန်တံ နွံပၟိက်ဂှ်ရ ဂုန်ဖဵုဍေံနွံတၟာဂလိုၚ်ဏောၚ်ဂှ် ဟီုကဵု ဌာန်ပရိုၚ်သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်) ရ။
“ ဂကောံက္ဍိုက်ပ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တံ ပံၚ်ကောံကၠုၚ်မာန်မ္ဂး နဒဒှ်ပထမကၠာအိုတ်ဂှ်တှ်ေ ကလိဂွံပရေၚ်ထံက်ဂလာန်ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ဏောၚ်။ ကၠောန်ပရေၚ်ပၠန်ဂတးမ္ဂး ထံက်ဂလာန်ညးဍုၚ်ကွာန်ဂှ် ပၟိက်ဇၞော်အိုတ်ရဏောၚ်။ နူဏံမွဲကဆံၚ် ထ္မံက်ကၠုၚ်ဗီုပြၚ် အလဵုအသဳ မၞုံကဵုဇြဟတ်ထံက်ဂလာန်ညးဍုၚ်ကွာန်တံမာန်ဏောၚ်။ ကုဂကောံဒပ်ရပ်လွဟ် ကေုာံ ဂကောံဗော်သွးဂမၠိုၚ် မလုပ်မံၚ်ပေါဲဗ္တိုက်ရပ်လွဟ် ကုကံၚ်ဇြဳပၞာန် ပ္ဍဲဒေသမန်တံဂှ် ကဵုကၠုၚ်ပရေၚ်အာက္ဍိုပ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တံမာန်ဏောၚ်။ ယဝ်ဒပ်ရပ်လွဟ် မၞုံကဵုပရေၚ်အာက္ဍိုပ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဖျေံသ္ဇိုၚ်ဒေသမန်တံမ္ဂး ညံၚ်သၞောတ်တၠအဝဵုပၞာန် ဂွံသရိုဟ်စှ်ေအာဂှ်ကဵု ဂွံဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံဖေဝ်ဒရာဒဳမဝ်ကရေဇြဳဂှ် သာတုဲမြက်ဇက်ကၠုၚ်မာန်ဏောၚ်ဂှ် နကဵုအဲ မိက်ဂွံဟီုရ” သာ်ဝွံ သ္ဂးရ။
အပ္ဍဲပရေၚ်သီအဝဵုဏံ ပ္ဍဲကဵုဒေသချေၚ်တံကီု ပ္ဍဲကဵုဒေသကောန်ဍုၚ်အရၚ် မသ္ပသ္ဇိုၚ်ကဵုကောန်ဂကူတံ ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ထ္မံက်ကၠုၚ်တိဍာ်ဗၠးၜး တိဍာ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဟွံမွဲတံမာန်ကီုလေဝ် ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ်တှ်ေ ဒဵုကဵုအခိၚ်လၟုဟ် ဟွံမွဲဏီရ။
ပ္ဍဲပရေၚ်ဒစဵုဒစးသၞောတ်တၠအဝဵုပၞာန်ဏံ ပ္ဍဲမန် ဇြဟတ်မဍိုန်လျနူကဵု ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တၞဟ်သ္အာၚ်တံဂှ် ဂကောံအာက္ဍိုပ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကောန်ဂကူတံဂှ်တှ်ေ ဒၟါနူတၚ်ဒတူလိုၚ်ဟွံတုပ်သၟဟ်တုဲ ပံၚ်ကောံညးသ္ကအ်လေဝ်ဟွံဂွံ ဒှ်လဝ်ရ။
အခိၚ်လၟုဟ် ရံၚ်အာအကာဲအရာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်မ္ဂး ဂကောံသဳကၠဳပ္ညဳပ္ညပ်ဒၟံၚ်ကဵု ကံၚ်ဇြဳပၞာန် ညံၚ်ဂွံသောၚ်ကလးပြဒ္ဒညာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် နနဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ်ကဵု ဂကောံဒစဵုဒစးသၞောတ်တၠအဝဵုပၞာန်တုဲ လုပ်ဒၟံၚ်ပေါဲဗ္တိုက်ပၠန်ဂတးဒၟံၚ်တံ သာ်ဝွံ နွံဒၟံၚ်ရ။
ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဗဟဵု မဒှ်ဗော်ဝှ်ကြံၚ် ထ္ပက်လဝ်စၟတ်တဲ လိက်ကသုက်ဒေါအ်ပန်ပှော် NCA ဂှ်ကဵု ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန် ဂွံလဝ်အခေါၚ်ဒက်ပ္တန်ဗော် နူကဵုကမ္မယှေန်ပေါဲရုဲမာဲကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံဂှ်ဝွံ ပါလုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲဂကောံပထမဂှ်ရ။
ပ္ဍဲဂကောံဒုတိယဂှ်တှ်ေ ကံၚ်ဇြဳဖေဝ်ဒရာဍုၚ်မန် မံက်ဂတဝ်ကၠုၚ် နူပၠန်ဂတးက္ညၚ်ဏံ၊ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ AD ၊ ဂကောံရပ်လွဟ် သ္ပသ္ဇိုၚ်ကဵုကောန်ဂကူမန်ကဵု ဒေသမန်တံ ကေုာံ ဂကောံပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်အပ္ဍဲဒေသတံ ပါလုပ်ဒၟံၚ်အိုတ်ရ။
နာဲမန်သာၚ် ညးမၞုံအခေါၚ်ဟီုဂး ကံၚ်ဇြဳဖေဝ်ဒရာဍုၚ်မန်ဂှ်တှ်ေ ပ္ဍဲမန်တံဂှ် ဂကောံအာက္ဍိုပ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တံဂှ်တှ်ေ ဟွံတုပ်ကဵုချေၚ်တံတုဲ ထ္ကးပြးဒၟံၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ်ရ ဂကောံပါလုပ်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲပၠန်ဂတးတံ သ္ဒးပ္ညဳပ္ညပ်ညးသ္ကအ်ဏောၚ်ဂှ် ဟီုကဵု ဌာန်ပရိုၚ်သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်) ရ။
“အဓိကဂှ်တှ်ေ ဗီုဂကောံပိုယ်တအ် ဂကောံမသ္ပအဲပရဲလ္တူ ချာတာဖေဝ်ဒရာဒဳမဝ်ကရေဇြဳတုဲ မပ္တဝ်ဒၟံၚ်က္ဍိုပ်ကဵု ဂွံဒက်ပ္တန်တွဵုရးတံဂှ်နွံတုဲ မွဲပၠန်ဂှ်တှ်ေ ဂကောံရပ်လွဟ်သ္ပသ္ဇိုၚ်ကဵုကောန်ဍုၚ်အရၚ် မက္ဍိုက်ပ်ဂကူမန်တံ ညံၚ်ရဴဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ AD ဂှ် နွံဒၟံၚ်ရ။ မွဲအခိၚ်ဓဝ် ဂကောံဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵု သွဟ်ပေါဲရုဲမာဲ ၂၀၂၀ တေံဂှ်လေဝ်နွံ။ အကြာဂကောံဂမၠိုၚ် ဟွံတုပ်သၟဟ် ဒှ်ဒၟံၚ်သာ်ဏံဂှ် ပိုယ်တံ ဒးပ္ညဳပ္ညပ်ရေၚ်တၠုၚ်အာဏောၚ်ဂှ် ညာတ်ကေတ်ရ။ မူဟိုတ်ရောတှ်ေ ယဝ်ဟွံပ္ညဳပ္ညပ်သာ်ဏံမ္ဂး ဂၠံၚ်တရဴဖေဝ်ဒရာဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ပိုယ်တံမအာဂှ်ကီု ကိစ္စဂွံဒက်ပ္တန်တွဵုရးတံဂှ် သာ်လဵုမှ ကၠောန်ဂွံအာဂွံဟွံသေၚ်ပုဟ်ဂှ် မိက်ဂွံဟီုရ” သာ်ဝွံ သ္ဂးရ။
အခိၚ်လၟုဟ် ပ္ဍဲကဵုသၞောဝ်သ္ဇိုၚ် စပ်ကဵုကိုန်စဳမာန်ပြံၚ်လှာဲလွေဟ်ဖေဝ်ဒရာ NUG, NUCC ကေုာံ ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် မချူခၞံဒၟံၚ်တံဂှ် ကံၚ်ဇြဳဖေဝ်ဒရာဍုၚ်မန်ကဵု ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ AD တံ ပါလုပ်ဒၟံၚ်ရ။
ပ္ဍဲကဵုပရေၚ်ဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံဖေဝ်ဒရာအနာဂတ်ဂှ် ပ္တိတ်ဒၟံၚ်ဇြဟတ် နကဵုဗီုပြၚ်မသ္ပသ္ဇိုၚ် နူတွဵုရးသၟဝ်ဏံ မဒက်ပ္တန်အာကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံလ္တူတေံ (Bottom-up Federalism Approach) ရ။
သၞာံတုဲကၠုၚ် ပ္ဍဲဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ AD ရန်ကဵုသ္ဂောံဗ္တိုက်သရိုဟ်သၞောတ်တၠအဝဵုပၞာန် ကေုာံ ညံၚ်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရာဂွံမံက်ဂတဝ်ဂှ်တုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗော်၊ ကောန်ဗော်၊ ကောန်သ္ဂံၚ် မၞုံကဵုတၚ်ဒုၚ်ဂိုၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တုပ်သၟဟ် သ္ဂောံပၠန်ဂတးကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဂှ်တုဲ ပါ်တိတ်ကၠုၚ်လဝ် နူဗော်မိရ။
ဥူတာန်သဵုနာၚ် ညးလ္ၚတ်သ္ၚဳဂၠိပ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ်တှ်ေ ပါ်တိတ်နူဗော် မပါလုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲလၟေၚ်ကမၠောန်ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဂှ်တုဲ ပံၚ်တောဲကဵုဂကောံရပ်လွဟ်မန်တံဂှ်ဝွံ သွက်ဗၠးၜးဍုၚ်မန်ဂှ် အဓိပ္ပာယ်နွံရောၚ် ထံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။
“ညအ်ဂှ် ၜိုန်ဒှ်အရာစိုတ်ဟွံမိပ်ကီုလေဝ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်ဇၞော်ဂမၠိုၚ် ဆက်ပါလုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲလၟေၚ်ကမၠောန် NCA ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဂှ်တုဲ ညးသၟတ်ဂမၠိုၚ် ဒုၚ်ဟွံမာန် ပါ်တိတ်သာ်ဏံတုဲ ဂွံလုပ်ပေါဲဗ္တိုက်ဂှ် ညးတံ(ဒပ်မန်ပန်ဒပ်) ပံၚ်တောဲလဝ်ရ။ ရံၚ်မွဲလ္ပာ်ဂှ်တှ်ေ ကိစ္စပံၚ်တောဲဏံဂှ် ဒှ်ပွခိုဟ်တုဲ မွဲလ္ပာ်ပၠန်ဂှ်တှ်ေ ပါ်တိတ်နူဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ NCA မၞုံကၠုၚ်ကဵုဝၚ်တံဂှ်မှဟေၚ် ဗၠးၜးဍုၚ်မန်ဝွံ မၞုံကၠုၚ်ကဵုအဓိပ္ပာယ်ဏောၚ်ဂှ် အဲမိက်ဂွံဟီုဏာ သာ်ဏံရ” သာ်ဝွံ သ္ဂးရ။
ညံၚ်ဒပ်မန်မွဲ ဂွံဒှ်ကၠုၚ်ဂှ် ကဆံၚ်ပထမကၠာဂှ်တှ်ေ ဂွံထ္မံက်ပရေၚ်ပၞာန်ပံၚ်တောဲဂှ် ဒပ်ရပ်လွဟ်မန်ပန်ဒပ်တံ ဒက်ပ္တန်လဝ် ကရောၚ်ပၞာန်ရာမညရောၚ် ပ္ဍဲဂိတုဂျာန္နဝါရဳ ၁၉ ပၞာန်သီအဝဵုကြပ်ပေၚ်ပန်သၞာံဂှ် ပံၚ်တောဲလလောၚ်တြးကၠုၚ်လဝ်ရ။
ပ္ဍဲကရောၚ်ပၞာန်ဏံဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးဍုၚ်မန် MLA ၊ ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးကောန်ဂကူမန် MNLA-AD ၊ ဒပ်စဵုဒၞါဍုၚ်မန် MSDF ကဵု ဒပ်ပၠန်ဂတးဍုၚ်မန် MSRF တံ ပါလုပ်ရ။
ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဗဟဵုဂှ်တှ်ေ တိုၚ်ပ္ကဴဆန္ဒကောန်ဂကူမန်တံဝွံ သွက်ဂွံဒက်ပ္တန်ဍုၚ်မန် မဍိုက်ပေၚ်ကဵုအခေါၚ်အရာတမ်မူလ မပါလုပ်ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံမဍာံဇေတ်ဂှ်ဏောၚ်ဂှ် ကမ္မတဳကေၚ်ကာဗဟဵု ဟီုပ္တိတ်ကၠုၚ်လဝ် ပ္ဍဲတ္ၚဲကောန်ဂကူမန် မရနုက်ကဵု ၇၈ ဝါဂှ်ရ။
သွက်ဂွံဒက်ပ္တန်ဍုၚ်မန်ဂှ် ပံၚ်တောဲကဵု ဂကောံဇြဟတ်ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ် ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ် ဇြဟတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဂမၠိုၚ်တုဲ သွက်ဂွံဂိုန်ဂ္စါန်လွဳပရာအာဂှ် ဆဝ်မ္ၚုဟ်လဝ် ညးဍုၚ်ကွာန်မန်ဂမၠိုၚ်ရ။
သုတေသဳပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်မွဲတၠဂှ်တှ်ေ တၚ်လလောၚ်တြးဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဗဟဵုဂှ်ဝွံ ပံၚ်တောဲကဵုဇြဟတ်ဒစဵုဒစး မပၠန်ဂတးဒၟံၚ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံ သာ်ဏံဟွံသေၚ် တၚ်ဒတူလိုၚ်ညးတံ ဟွံပြံၚ်လှာဲပုဟ်ဂှ် မ္ဒးသ္ၚဳဂၠိပ်ကေတ်ရ။
အပ္ဍဲသၞာံဏံ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဗဟဵု သ္ကိုပ်သ္ကတုဲ နကဵုဂကောံပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန် အပ္ဍဲဍုၚ်တံဂှ် သွက်ဂွံကၠောန်ဗဒှ်ကောံဓရီုကောန်ဂကူမန်နွံဒၟံၚ်တုဲ သ္ပဒတန်အာ သၞောဝ်သ္ဇိုၚ်ဒက်ပ္တန်ဍုၚ်မန်ရာမညဂှ်ဏောၚ်ဂှ် ဂွံတီကေတ် နူဗွိုၚ်မန်ဂမၠိုၚ်ရ။
မွဲလ္ပာ်ဂှ်ပၠန် ဒပ်ပၠန်ဂတး သ္ပသ္ဇိုၚ်ကဵုကောန်ဂကူ အပ္ဍဲဒေသမန်တံ ပန်ဒပ်ဂှ်ရဟေၚ် ပံၚ်တောဲဒၟံၚ်လ္ဂောံကဵုပရေၚ်ပၞာန်တံနွံတုဲ ပြဟ်ဟ်ဏံဂှ် ဟွံဂွံဝေၚ်ကၠုၚ်ပေါဲဗ္တိုက်ပံၚ်တောဲ မစှ်ေကဵုဗျူဟာတံဂှ်ဏီရ။
ဟိုတ်ဒှ်သာ်ဂှ်ရ နကဵုပရေၚ်ကောပ်ကာဲကဵုအမိၚ် COC ဂှ်ကဵုဒှ် ပရေၚ်ကောပ်ကာဲပရေၚ်ပၞာန်ပံၚ်တောဲ JOC တံကဵုဒှ် ဂွံပံၚ်တောဲမာန်ဂှ် နကဵုဒပ်မဟာမိတ်ပၠန်ဂတးဂမၠိုၚ် မ္ဒးနွံကဵုပရေၚ်ဆက်စၠောံတံဂှ် ပၟိက်ဇၞော်ဗွဲမလောန်ရောၚ် ညးတာလျိုၚ်ဂကောံဂမၠိုၚ် ဟီုကၠုၚ်လဝ်ရ။
ပရိုၚ်−သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်)
ဗီု−CJ