မတ်မလီု၊ မေ (၁၇)
အတိုၚ်သၞောဝ်စပ်ကဵုသြန်ဘဏ္ဍာကၟိန်ဍုၚ် မထ္မံက်ထ္ၜးလဝ်ဂှ်မ္ဂး သွက်သၞာံဘဏ္ဍာ ၂၀၂၃−၂၄ ဂှ် ၜိုန်ရကဵုလဝ်အခေါၚ် သြန်ဗွဝ်ကာမံက်တိုန် သွက်ရးဒေသဇၞော် ကေုာံ တွဵုရး (၁၄) တံ (၁၁၄) ပြကောဋိကိုဋ်ဒ္ကေဝ်ကီုလေဝ် သွက်ညးဍုၚ်ကွာန်ဒးဘဲလဗိုတ်ကျာတံဂှ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန် ဗက်ဒုၚ်ဒၟံၚ်ဒါန်ရ။
လဗိုတ်ကျာက္တဵုဒှ်ဂွံ စဵုကဵုလအ်အာ (၃) တ္ၚဲတုဲကီုလေဝ် သွက်ညးဍုၚ်ကွာန်ဒးဘဲလဗိုတ်ကျာတံဂှ် လ္ပာ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန် ဗၞတ်ၜိုတ်လဵုပ္တိတ်ရပ်စပ်အာ သြန်ဗွဝ်ကာမံက်တိုန်တံရောဟီုဂှ် လလောၚ်ပ္တိတ်လဝ် ဟွံမွဲဏီရ။
တုဲကၠုၚ် ပ္ဍဲဂိတုမေ (၁၄) တေံ ဟိုတ်နူလဗိုတ်ကျာမေလံၚ် မိုဝ်ခါ မပ္တဝ်ကၠုၚ်က္ဍိုပ်ပိုက်ကၠုၚ် လ္ပာ်ဍုၚ်သေတ်ဒိုဲ တွဵုရးရခေၚ်ဂှ်တုဲ သွက်ညးဍုၚ်ကွာန် မ္ဒးအာလဝ်ဘဲဒဏ်သဘာဝတံဂှ် ဒဒှ်ရကဵုဒါန် သြန်လှုဲ ကေုာံ ကပေါတ်ကညောတ်တံမာန်ဂှ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန် လလောၚ်တြးကၠုၚ် ပ္ဍဲလိက်ပရိုၚ်တြးဝါဒဂမၠိုၚ်ရ။
ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဂှ် နကဵုတၠဒါန်ဂမၠိုၚ် မဒါန်တံဂှ် ကဵုနကဵုသြန်ဒ္ကေဝ် ကေုာံ ဒဝ်ဠာအမေရိကာန်တံမာန်တုဲ ကိရိယာမဒါန်တံဂှ် ကဵုအာ ပ္ဍဲဂကောံအလဵုအသဳတွဵုရး ကေုာံ ရးဒေသတံမာန်ဂှ် ကမ္မတဳကောပ်ကာဲဖန်ဇန် စပ်ကဵုဘဲအန္တရာယ်သဘာဝကောန်ဂကူ သၟဝ်တဲကံၚ်ဇြဳပၞာန် သ္ဂးလဝ်ရ။
ပ္ဍဲကဵုလိက်ပရိုၚ်တြးဝါဒတံဂှ် ကောန်ဒပ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံကီု၊ ကောန်ဒပ်ဗၠာဲသၟိၚ် ကေုာံ သ္ဇိုၚ်ဝန် နူဌာန မဆေၚ်စပ်တံဂှ်ဝွံ ဘိုၚ်ကၠောန်သ္ပရီုဗၚ်ဟံၚ်ပြာ်ကဵုဒၟံၚ် ကရောံဂကောံပရဟိတတံရောၚ် ၜိုန်ရထ္မံက်ထ္ၜး လဝ်ကီုလေဝ် ပ္ဍဲဗလးတိဏံ ရီုဗၚ်ထံက်ပၚ်ကဵု ဟွံမွဲပုဟ်ဂှ် ညးမရေၚ်တၠုၚ်ဒၟံၚ် ပရေၚ်ဟံၚ်ပြာ်ဗလးတိ နူကဵုပွိုၚ်ဍုၚ်မျံက်ဥူမွဲတၠ ဟီုရ။
“ပြဟ်ဟ်ဏံ ပိုယ်တံ မုဟွံမိၚ်ဏီပုဟ်။ ဇရေၚ်ပိုယ်တံဂှ်လေဝ် မုပရိုၚ်မှ ဟွံစိုပ်ကၠုၚ်ပုဟ်။ ကိစ္စ သြန်ဗွဝ်တံ၊ ပရေၚ်ထံက်ပၚ်ရီုဗၚ်တံဂှ် ဒဵုကဵုအခိၚ်လၟုဟ် မုမှဟွံဟီုဏီပုဟ်။ ဇၟာပ်ပ်ဒၞါဲဂှ် ဂကောံ ပရဟိတတံ၊ CSO တံ၊ မၞိဟ်နူကဵုကွာန်တၞဟ်သ္အာၚ်တံ ပံၚ်တောဲတုဲ ဒးရီုဗၚ်ကဵုဒၟံၚ်တံဂှ် နွံရ” သာ်ဝွံ ညးမရေၚ်တၠုၚ်ဒၟံၚ် ပရေၚ်ဟံၚ်ပြာ်ဗလးတိ အပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်မျံက်ဥူမွဲတၠ သ္ဂးရ။
ပ္ဍဲကဵုသြန်မဒုၚ်လဝ်ဒါန် အပံၚ်ကိုဋ် မွဲကိုဋ်ပိဠက်ပြၚ် သွက်ဂွံရီုဗၚ်ဟံၚ်ပြာ် ညးဍုၚ်ကွာန် ဒးဘဲဒဏ်လဗိုတ်ကျာတံဂှ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဝွံ သွက်တွဵုရးရခေၚ်ဂွံယိုပ်ယာကၠုၚ်ဂှ် သုၚ်စောဲလဝ် (၇၀၀၀၀) ကိုဋ်ဒ္ကေဝ်ဓဝ်ဂှ် ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲလိက်ပရိုၚ်ဂမၠိုၚ်ရ။
စပ်ကဵုအကာဲအရာဏံတုဲ သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဝှ်ကြံၚ် ဥူဖေတာန်ဂှ် ဟိုတ်နူလဗိုတ်ကျာတုဲ အရာမဒးဇီုကပိုက်ဂိအာတံ ပမာဏဇၞော်မာန်ဂှ်ရ သြန်ဗွဝ်ဗွဲတၟေၚ် မစၟတ်လဝ်ဂှ် ဟွံဒေါအ်ဟွံဂွံ ဒးသုၚ်စောဲဏောၚ် မဒှ်တုဲ မဒါန်သြန်တၠဒါန်တံကဵု သြန်ဗွဝ်ကၟိန်ဍုၚ်ဂှ် နွံပၟိက်ဒးလးထ္ၜး ဗွဲမကၠးမှးဏောၚ်ဂှ် ထံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။
“ၜိုတ်သြန်ဂွံနၚ် နူတၠဒါန်တံသၟးရတှ်ေ ဟွံရုမ်ဂပ်ပုဟ်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံရပ်စပ် သြန်မစၟတ်လဝ် သ္ဂောံကောပ်ကာဲဖန်ဇန် ဘဲအန္တရာယ်သဘာဝတံဂှ် နွံပၟိက်အဓိကရ။ အကာဲအရာဏံဂှ် ဒးသုၚ်စောဲ ဟွံဒေါအ်ဟွံဂွံဏောၚ်။ ဟီုမ္ဂး ဂွံနူတၠဒါန်တံဂှ် ခိုဟ်ဒၟံၚ်ရ၊ ၜိုန်ဂှ်ကီုလေဝ် သြန်ဗွဝ်အလဵုအသဳ မစၟတ်လဝ်တံ သွက်ဂွံရီုဗၚ်ရေၚ်တၠုၚ်ကဵုဂှ် နွံပၟိက်ရ။ မူဟိုတ်ရောတှ်ေ မၞိဟ်ဒးဂိဇီုကပိုက်အာဂၠိုၚ်တုဲ သီုၜါသာ်ဂှ် ညံၚ်ဂွံဒှ်ဂုဏ်ဖဵု ဗွဲမကၠးမှး သုၚ်စောဲဗၞတ်ၜိုတ်လဵုဏောၚ်၊ နူကဵုသြန်ဗွဝ်ကၟိန်ဍုၚ်ဂှ် သုၚ်စောဲၜိုတ်လဵုဏောၚ် ဒးဒှ်ဗီုဏံဏောၚ်။ ဟွံသေၚ်မ္ဂး သြန်တၠဒါန်တံဂှ် ညံၚ်ကဵုသုၚ်စောဲလဝ် သြန်ဗွဝ်ကၟိန်ဍုၚ်တုဲ ညအ်ဂှ်လေဝ် သွက်ဍေံတံ ပၞော်သြန်တိတ် အရာဟွံဓဝ်ယာတံ နွံကၠုၚ်မာန်ရောၚ်” ဂှ် ညးသ္ဂးရ။
ရုၚ် UNOCHA ဂှ် ပ္ဍဲကဵုဂၠံၚ်တရဴ လဗိုတ်ကျာတတ်အာ တွဵုရးရခေၚ်ကဵု ဗွဲဒိုဟ်ဗာယပ်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် လၟိဟ်မၞိဟ်သ္ပဒတဴဒၟံၚ် (၅ ဒဿမ ၄) ပြကောဋိကိုဋ်ပြၚ် ဒးလဝ်ဘဲဒဏ်လဗိုတ်ကျာရောၚ်ဂှ် ချိၚ်ခယျလဝ်ရ။
ပ္ဍဲကဵုသၞောဝ်ကောပ်ကာဲဖန်ဇန် စပ်ကဵုဘဲအန္တရာယ်သဘာဝဂှ် သွက်ညးဍုၚ်ကွာန်ဒးဘဲဂမၠိုၚ်တံဂှ် ဇွောံမစၞစရုမ်မ်ဂပ်ပ် ကေုာံ ကပေါတ်ကိရိယာဟံၚ်ပြာ်တံ၊ ကပေါတ်သ္ဂောံကလေၚ်ပ္တန်ပ္တူတံဂှ် သွက်ဂွံဆက်ထံက်ပၚ်အာဂှ်ကဵု နူကဵုသြန်ဗွဝ် မကဵုလဝ်အခေါၚ်ဂှ် ဒးကဵုအရီုဗၚ်အထံက်ပၚ် မဒးရးတံရောၚ် စၞောန်ပျးလဝ်ရ။
သ္အာၚ်နူဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲကဵုအမိၚ် ကောပ်ကာဲဖန်ဇန်စပ်ကဵုဘဲအန္တရာယ်သဘာဝ ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဂှ်လေဝ် စပ်ကဵုပရေၚ်ကလေၚ်ပ္တန်ပ္တူတုဲ ယဝ်ရဌာနဝန်ဇၞော်မဆေၚ်စပ်ဂမၠိုၚ်၊ တွဵုရး ကေုာံ ရးဒေသ၊ နေဗျဳဒဝ်တံ ပ္တိုန်ထ္ၜးကၠုၚ်မ္ဂး သြန်ဗွဝ်မနွံပၟိက်တံဂှ် စၟဳစၟတ်တုဲ ဒးထံက်ပၚ်ကဵုဏောၚ်ဂှ် ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ်ရ။
ညးမရေၚ်တၠုၚ်ဒၟံၚ်ပရေၚ်ဟံၚ်ပြာ်ဗလးတိ၊ ပွိုၚ်ဍုၚ်ကျံက်ဒဝ်မွဲတၠဂှ်လေဝ် ဒဵုကဵုအခိၚ်လၟုဟ် နူကဵုကမ္မတဳကောပ်ကာဲဖန်ဇန် စပ်ကဵုဘဲအန္တရာယ်သဘာဝဂှ် သွက်ညးဍုၚ်ကွာန် ဒးလဝ်ဘဲ လဗိုတ်ကျာတံဂှ် ဖျေံကဵုလဝ်သြန်ဗွဝ်ဟွံမွဲဏီတုဲ စရၚ်လီုလာ်ဆောံလေၚ် ပွိုၚ်ဍုၚ်ဂှ်ဟေၚ် ပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ်ရောၚ်ဂှ် ဟီုရ။
“လ္တူဍုၚ်သၟးဂှ် သ္ၚိၜိုတ် (၃၀၀၀) မပြၚ်နွံဏောၚ်။ ပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်ကျံက်ဒဝ်ဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်ကွာန် ပါအာအလုံကွာန် သီုဖအိုတ်ဏောၚ်။ ဂကောံအလဵုအသဳတံဂှ် ပြဟ်ဟ်ဏံ ရီုဗၚ်ဒၟံၚ် ဟွံမွဲဏီပုဟ်၊ ဆ္ဂး ဍေံတံရီုဗၚ် ကဵုဏောၚ်ဂးတုဲ လ္ပာ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန် ကေတ်လဝ်စၟတ်သမ္တီ စမြိုၚ်လီုလီုတံဂှ် နွံ။ ကေတ်ဒၟံၚ် စရၚ်သ္ၚိ ကၟိန်တံနွံ။ ဍေံတံထံက်ပၚ်ကဵုဏောၚ်ဂှ် ဟီုဒၟံၚ်ရ။ ကေတ်မံၚ် အရာတံဏံဂှ်နွံ။ အခိၚ်လၟုဟ်ဂှ် ထံက်ပၚ်ကဵု ဟွံမွဲဏီပုဟ်” သာ်ဝွံ ညးသ္ဂးရ။
အတိုၚ်စရၚ် လ္ပာ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန် လလောၚ်ပ္တိတ်လဝ် ဒဵုကဵုဂိတုမေ (၁၅) ဇိုၚ်သဝ်တ္ၚဲဂှ်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵုရးဒေသဇၞော် (၅) ကဵု တွဵုရး (၄) ဂှ် သ္ၚိမၞိဟ်ဒၟံၚ် (၁၁၅၀၀) ပြၚ်၊ စမြိုၚ်သာသနာ (၇၃) မ၊ ဘာလကျာ် (၄၇) မ၊ ဘာဗ္တောန်လိက် (၁၆၀) ပြၚ်၊ ရုၚ်ဂဥုဲ ဗ္ဒမ်ဂဥုဲ (၂၉) မ၊ တာဝါတိုၚ်ဆက်စၠောံ (၁၁) တၞုၚ်၊ တိုၚ်ပၟတ် (၁၁၆) တၞုၚ်၊ ထရာန်သဝှမ်မာ (၅) မ၊ သၞေဟ်က္ၜၚ်ကျာ (၂) ကေုာံ စမြိုၚ်အလဵုအသဳ နူဌာနမဆေၚ် စပ်တံ (၁၁၂) မ လီုလာ်အာလဝ်ရောၚ် သ္ဂးလဝ်ရ။
ပ္ဍဲကဵုစရၚ်ချိုတ်ဂှ်လေဝ် သီုဂကောံဒပ်ပရေၚ်ဂီုကၠီု မပါလုပ်ကၠောန်ၜိုတ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲကမၠောန် ပရေၚ် ဟံၚ်ပြာ်တံဂှ် ညးဒေသ (၂၁) တၠ ချိုတ်အာလဝ်ရောၚ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန် သ္ဂးလဝ်ကီုလေဝ် ပ္ဍဲကဵုဌာန်ပရိုၚ် ဖျေံသ္ဇိုၚ်ရခေၚ် အပ္ဍဲဒေသတံ ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ်ဂှ်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵုဗ္ဒိုပ်ဟံၚ်ပြာ် မွဿလေမ် နူပွိုၚ်ဍုၚ် သေတ်ဒိုဲသၟးဂှ် ညးဒဒိုက် (၄၀၀) ပြၚ် ချိုတ်အာလဝ်ရောၚ် ထ္မံက်ထ္ၜးလဝ်အိုတ်ရ။
ပ္ဍဲအကာဲအရာဗလးတိဂှ် လၟိဟ်ချိုတ်ဂှ်ဝွံ ဂၠိုၚ်နူဏံမာန်တုဲ ညးမကၠေံခၞၚ်အာလေဝ် နွံဒၟံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုကၠံဂှ်ရ ဒးကၠောန်ၜိုတ်ဒၟံၚ် ပရေၚ်ဂၠိုက်ဂၠါဲဟံၚ်ပြာ်တံတုဲ ပ္ဍဲကဵုဒၞါဲဗွဲမဂၠိုၚ် နူအပ္ဍဲတွဵုရးရခေၚ်တံဂှ် စဵုကဵု (၉၅) တၟံကၠံ အရာမလီုလာ်ဆောံလေၚ်တံနွံရောၚ် ညးမကၠောန်ၜိုတ်ဒၟံၚ် ပရေၚ်ဟံၚ်ပြာ်ဗလးတိတံ ဟီုရ။
ပွိုၚ်ဍုၚ် (၁၇) ပွိုၚ်ဍုၚ် နူကဵုတွဵုရးရခေၚ်တံဂှ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန် စၟတ်လဝ် နဒဒှ်ဒေသ ဒးဘဲအန္တရာယ်သဘာဝ တံရောၚ် ပ္ဍဲတ္ၚဲအကြာတုဲကၠုၚ်ဏံ လလောၚ်ပ္တိတ်လဝ်ရ။
ပရိုၚ်−သြၚ်လောန်တိုၚ်(မ်)
ဗီုဓာတ်−MOI
sanlontai